'De dans van de onteigenden': de kunst om het verleden aan te roepen om ermee te dansen in het heden

Een geur, een smaak, een klein gebaar is voldoende om wat vergeten is terug te laten keren en aanwezig te laten worden. In Úbeda wordt de herinnering deze week niet aangewakkerd door de smaak van een zoete lekkernij – zoals bij Prousts madeleine – maar door het geluid van castagnetten, de kromming van een arm en de echo van een bolerodans.

Meer dan drie eeuwen geleden, ontstaan ​​in Andalusië, verwierf de boleroschool het prestige van de Weense Opera, Covent Garden, Berlijn en Parijs. De sterren, de beste dansers, waren toen bolerodanseressen; vrouwen die met academische virtuositeit de populaire cultuur tot een universele taal verhieven.

En toch roept de boleroschool, ondanks haar pracht en praal, vandaag de dag nauwelijks nog duidelijke beelden op. De sporen ervan zijn duidelijker te vinden in archieven en boeken dan in repetitieruimtes, terwijl tradities zoals Bournonville in Denemarken of Vaganova in Rusland erin geslaagd zijn bewaard te blijven als levend erfgoed.

Hier komt danseres en onderzoeker Carmela Muñoz in beeld. Deze week besloot ze de "onteigenden" aan te roepen: de herinneringen aan bolerodans die nog steeds wachten op een lichaam om ze weer op te roepen. En de gekozen locatie had niet symbolischer kunnen zijn: de kerk van San Lorenzo in Úbeda, een 13e-eeuwse tempel die dankzij de Stichting Huerta de San Antonio is omgebouwd tot een cultureel centrum.

Het project heet "De Dans van de Onteigenden" en opent aanstaande zaterdag voor het publiek. Het is geen doorsnee optreden, maar eerder een residentie waarin een tiental dansers en kunstenaars zich onderdompelen in een geheugenlaboratorium. Het idee, legt Muñoz uit, is "om traditie en het heden samen te brengen, zodat ze hun problemen kunnen delen en, zonder te weten wie de eerste stap zal zetten, kunnen beginnen met dansen."

Carmela werkt sinds 2019 met hysterische en invocatieve dansen. Hoewel ze grotendeels put uit Argentijnse experimentele dans uit de jaren 60, flamencodansers uit de jaren 80 en Noord-Amerikaanse postmoderne dans, valt één figuur op tussen al diegenen die de naam Carmencita Dauset dragen: de eerste vrouw in de geschiedenis die voor een filmcamera verscheen, en wier roem in de Verenigde Staten aan het einde van de 19e eeuw getuigt van de universele kracht van de bolera. Haar schaduw, samen met die van zoveel vergeten dansers, wordt binnen de muren van San Lorenzo aangeroepen als een gebaar van verzet en verlangen: dat de bolera ophoudt een pronkstuk te zijn en opnieuw het levende lichaam van vandaag bewoont.

Hedendaagse dans in dialoog De ‘onteigenden’ die worden aangeroepen

De "onteigenden" zijn de dansers die deel uitmaken van de cast die deze week optreedt in de kerk van San Lorenzo. Ze worden zo genoemd omdat ze de traditie van de bolerodans niet volgen. De volgende dansers doen mee: Esther Solé Alarcón, Celia Espadas, Pepe Lolo, María Cerezo, Gaia Pellegrini, Roberto Guglielmi, Sandra Cruz, Sara Santervás en Carlota Malo. Het werkplan is een ongewone mix: bolerotechniek, poëtische improvisatie, dialogen tussen muziek en lichaam, en soundscapes ontworpen door Derek Van den Bulcke, die flamenco en gebieden die misschien nooit meer gehoord zullen worden, doorkruisen.

Wat er deze week in de kerk van San Lorenzo gebeurt, is uiteindelijk niet alleen een artistiek experiment, maar een aanroepingsritueel: het terugbrengen van vergeten bowlingbanen, het toestaan ​​dat het geheugen een lichaam vindt en het toestaan ​​dat de muren van een kerk, getuigen van gebeden en stiltes, ook een nieuw ritme leren.

Net als de met thee doordrenkte madeleine die Proust terugbracht naar zijn kindertijd, roept een bowlingbaanritme eeuwen van vergeten lichamen en herinneringen op. En misschien, wanneer iemand terugkeert naar deze muren, zal hij of zij ontdekken dat de stenen nog steeds zachtjes een dans echoën die weigert te sterven.