De Venezolaanse diaspora en een kompas voor verhalen in transit

Hoe vertellen we over ontworteling ? Welke plaats neemt migratie in in de hedendaagse literatuur? Kan literatuur een cartografie van ballingschap worden? Salvar la frontera (Equidistancias, 2024) stelt een collectief antwoord voor: dertig Venezolaanse vertellers , verspreid over vier continenten, transformeren de migratie-ervaring tot esthetisch materiaal. Het resultaat is een bloemlezing die fungeert als kompas voor een verhaal in transit, waarin nostalgie een instrument van heruitvinding wordt.

Onder redactie van Gustavo Valle en Carlos Sandoval brengt het boek verhalen samen die gevormd zijn door de Venezolaanse exodus, een fenomeen van historische omvang: meer dan acht miljoen mensen hebben hun land in de afgelopen tien jaar verlaten . Verre van een canon te willen creëren, waarschuwen de samenstellers dat dit slechts een momentopname is van de generatie, maar wel nuttig om te ontdekken hoe migratie de syntaxis, thema's en gevoeligheden beïnvloedt.

"Equidistancias is een uitgeverij die gespecialiseerd is in het uitgeven van auteurs die buiten hun land van herkomst wonen en in het Spaans schrijven. Wij zijn de enige uitgeverij in Latijns-Amerika die zich uitsluitend richt op migranten- of transterritoriale literatuur", aldus Andrés Tacsir van de uitgeverij.

Zo worden de stemmen van migranten gebundeld in drie bundels (fictie, poëzie, essay), en naast de auteurs werkt Equidistancias ook aan de anthologievorm. " Het wordt vaak gezien als een minder belangrijk genre , maar het geeft een min of meer compleet beeld van hoe bepaalde immigrantengroepen op bepaalde plekken schrijven", benadrukt Tacsir.

Zo verscheen er een bloemlezing van Latijns-Amerikaanse dichters in het Verenigd Koninkrijk, een van Latijns-Amerikaanse dichters in Duitsland en een van Joodse Latijns-Amerikaanse schrijvers die hun land verlieten. " Salir la frontera is de nieuwste in de bloemlezingen en we denken dat het een prachtige kans is voor het Argentijnse publiek om kennis te maken met de Venezolaanse literatuur, een aspect dat nog nauwelijks bekend is ", nodigt hij uit.

De index van Salvar la Frontera fungeert als een kaart van namen en geografieën : van Alberto Barrera Tyszka tot Karina Sainz Borgo, van Fedosy Santaella tot Keila Vall de la Ville. De verhalende scènes overschrijden fysieke en symbolische grenzen: van het asfalt van Buenos Aires tot de rivier de Aponwao, van het Caribisch gebied tot een videotheek in Caracas in 1996.

"Ik kwam in 2007 naar Buenos Aires en aanvankelijk schreef ik alleen maar beklagenswaardig proza ", geeft Ricardo Añez toe in een gesprek met Viva vanuit zijn huis in Buenos Aires. Zijn verhaal "La locura arltian" (De Arltiaanse waanzin) beschrijft de weg die een inwoner van Maracaibo aflegt, die zijn accent verliest, maar niet zijn verbijstering. De stad reageert op het gebaar: mensen spreken hem op straat aan om hem onmogelijke vragen te stellen.

Añez erkent dat het hem meer dan tien jaar kostte om de juiste toon te vinden : "Het kost tijd voordat fictie de anekdote doorbreekt", zegt hij, verwijzend naar Roberto Arlt. Dat proces leidde tot SML, zijn boek over buitenlandsheid, waaruit het verhaal is ontstaan. Voor hem is nostalgie geen last, maar een sleutel: "Massale migratie heeft het idee gewekt dat Venezuela onleefbaar is, maar er zijn nog steeds mensen die er werken en projecten in stand houden."

Onder de dertig stemmen in de bloemlezing brengt Liliana Lara een urgent perspectief: de vrouwelijke ervaring van de exodus . Een in Caracas geboren vertelster die sinds 2016 in Haifa, Israël woont. Haar verhaal "Cabo Codera" reconstrueert een waargebeurd schipbreuk voor die plek – een mythisch monument voor Venezolaanse zeelieden – vanuit het perspectief van een nanny die overleeft terwijl ze voor twee kinderen zorgt.

"De schipbreuk is slechts de aanleiding; wat me obsedeert, is hoe ver moederliefde reikt", legt Lara uit. Het verhaal, gebaseerd op een audiobericht via WhatsApp, wordt gedragen door een poëtisch gebruik van objecten : verlopen compotes, een opblaasbare ananas, een leeg parfumflesje, gelnagels met strass-steentjes. "De objecten zeggen meer dan de personages: ze zijn hun sociale röntgenfoto", stelt ze, en noemt Marcelo Cohen als een belangrijke invloed.

De plot is ook gebaseerd op haar biografie: haar vader, een amateurzeiler, beschouwde de oversteek van de Kaap als een vuurproef. Zo vermengt de huiselijke mythe zich met een publieke tragedie . Lara, die het verhaal van ontheemding onderzoekt, wantrouwt "getuigenisproza" en geeft de voorkeur aan elliptische toespelingen: "Onzuivere identiteit is onze ware vrijheid."

Het resultaat is een verhaal dat schommelt tussen horror en kitsch , waarin frivoliteit – de perfecte nagels, de plastic ananas – de chaos teistert als een diamant in een schipbreuk. Of, in de woorden van de auteur, "een verhaal over honger op volle zee dat honger aan land onthult."

Terwijl Añez met Arlt praat, kiest Hensli Rahn een VHS-recorder. Zijn korte verhaal "Video Club" gaat terug naar Caracas in 1996 – het tijdperk van cassettespelers en Trainspotting-posters – om het begin van de carrière van een tiener te beschrijven te midden van tapes en palindromen. "Ik schreef het toen ik nog in Caracas woonde, en alles was erg moeilijk; daarom is het doordrenkt met een zoete en droevige melancholie ," herinnert Rahn zich vanuit Berlijn, een paar stations verwijderd van de voormalige Berlijnse Muur.

De auteur emigreerde in 2015 "vanwege de stormloop" en gaf zijn persoonlijke kroniek de titel "Bloeiend Ver van Huis", waarbij hij een botanische metafoor gebruikte: in de biologie is "diaspora" de reis van zaden. Met twee in Duitsland geboren kinderen heeft Rahn nog niet kunnen terugkeren naar Venezuela. Hij onderhoudt de band met zijn stad via videogesprekken en verhalen die vervreemding onderzoeken. In zijn verhaal verschijnt de palindroomdichter Darío Lanzini als vaste klant in de videotheek: een popknipoog die de populaire cultuur en literaire traditie verwoordt. "Ik schrijf in mijn persoonlijke grot, en als ik geluk heb, gebeurt er zo'n interview", grapt hij.

In haar verhaal "Januari is de langste maand" transformeert Keila Vall de la Ville januari tot een emotioneel territorium: een witte en eeuwige maand, een metafoor voor de vervreemding die gepaard gaat met zowel verdriet als migratie. "Sneeuw is een onbeschreven blad", zegt de auteur, verwijzend naar dat gevoel van verlies dat de deur opent naar een nieuw begin.

De hoofdpersoon, net gescheiden en net aangekomen in een ander land, begrijpt de taal, het klimaat of de meeteenheden niet. Het verblijf in het buitenland wordt een eindeloos seizoen. Midden in dit vreemde landschap valt ze en breekt ze haar ribben.

"Ribben zijn niet zomaar een verzameling botten; ze vormen het perfecte geraamte dat vitale organen beschermt. Daar zijn ze voor. Een deel van het middenrif, de spier die ons in staat stelt te ademen, is in de ribben geplaatst. Ademhaling, bloedsomloop en, als je wilt, gevoel, worden beschermd door dit subtiele pantser", legt Vall de la Ville uit, die het lichaam gebruikt als metafoor voor emotionele verwoesting.

In Salvar la frontera wordt schrijven dan een tweede huid, een manier om ontheemding te vertalen zonder het volledig te benoemen. Het gaat niet om schrijven 'als immigrant', maar om schrijven vanuit een lichaam getekend door transit, vanuit een perspectief geslepen door vervreemding. Elke pagina, net als elke grens, laat een spoor achter. En misschien schuilt daarin wel de kracht van deze literatuur in beweging: in haar manier om ballingschap tot een manier van zijn in de wereld te maken.

Het redden van de grens (Equidistancing, 2024)