Wat hebben de Grieken voor ons gedaan? (Ze hebben ons onder andere hun taal nagelaten.)

De meeste woorden die wij Romaanse sprekers gebruiken, komen uit het Latijn , dat tegelijkertijd de Germaanse en Slavische talen rijkelijk voedde. Tegenwoordig wordt Europa gevoed door anglicismen; ze overweldigen ons. Sommige talen omarmen ze als sponzen, terwijl andere, zoals het Frans, zich verdedigen als een kat op de rug, maar niet altijd met succes. We negeren echter, of weten weinig, hoe het Grieks het Latijn en de Neolatijnse talen, en ook het Engels , heeft gevoed met ontleningen in de meest uiteenlopende kennisgebieden.

Negen eeuwen voor Christus bestond het Grieks al. Het gebruikte een intelligent schrift, geïnspireerd op het Fenicische medeklinkerschrift . Een enorme vooruitgang dankzij een onbeduidend gebaar: de toevoeging van klinkers. De verandering was verbluffend. Jarenlange leerjaren waren niet langer nodig. Woorden werden gevormd met een eenvoudig repertoire van spellingen of letters, zo gemakkelijk te onthouden dat iedereen die geïnteresseerd was in een mum van tijd kon leren lezen en schrijven. Het was de vonk die de vlam van de Griekse culturele ontwikkeling aanstak.

Sindsdien is het schema tot op de dag van vandaag onophoudelijk in gebruik gebleven in alfabetten die zijn geïnspireerd door het Grieks en het Etruskisch, zoals het Latijnse alfabet rond de 6e eeuw voor Christus en het Cyrillische azbuka in de 4e eeuw na Christus. Het bijzondere is dat de structuur zich aanpast aan de meeste wereldtalen dankzij de expansie van het Spaans, Portugees, Frans en Engels, die Latijnse karakters hebben gebracht naar 66 talen, van het Vietnamees tot het Guarani , maar ook naar sprekers van vele andere. Sindsdien is er geen uitvinding meer gedaan die het Griekse schrift en zijn opvolgers overtreft.

De Griekse cultuur had zo'n enorme invloed dat ze een blijvende stempel op de taal drukte. Dit is te danken aan het feit dat ze de zee op gingen op zoek naar ruimer grondgebied, en geïnteresseerd waren in Klein-Azië (het huidige Turkije ), Magna Graecia (Zuid-Italië), Sicilië , de Middellandse Zeekust van Gallië en ook het Iberisch Schiereiland. Tussen de 8e en 6e eeuw v.Chr. stichtten ze kolonies waar de andere zeemeesters, destijds de Feniciërs, hen dat toestonden. Deze nederzettingen waren ruil-enclaves of tussenstops langs de routes, geen koloniale gebieden , aangezien ze geen expansionistische belangen hadden.

De Griekse cultuur had zo'n grote invloed dat het een blijvende stempel op de talen drukte

De ommekeer in het spel vond plaats rond 330 v.Chr. , toen de militaire leider Alexander de Grote een leger bijeenbracht en een veroverings- en expansiecampagne lanceerde. Binnen twaalf jaar had hij alle rijken om hem heen verslagen : Perzië, Fenicië, Egypte , enzovoort. Hij droeg Grieks in de zadeltassen van zijn soldaten en verspreidde het over Azië en het Midden-Oosten, eerst via de heersende klasse, vervolgens via de overheid en van daaruit naar het volk. Tijdens zijn militaire campagne, de meest bewonderde in de geschiedenis, verspreidden zijn 40.000 soldaten de Griekse taal over Anatolië, het Perzische Rijk, het Middellandse Zeegebied, het Nabije Oosten, Egypte en Centraal-Azië tot aan de rivieren de Indus en de Oxus (het huidige Amu Darja). Hij bevorderde de integratie van onderworpen volkeren en moedigde huwelijken tussen verschillende volkeren aan. Hij zaaide een taal die bevorderlijk was voor het denken en een rijk lexicon, als een voorraadkast die ons zoveel woorden heeft gegeven als we ooit nodig hebben gehad.

In 146 v.Chr. werd Griekenland veroverd door de Romeinen. Deze keer verving de taal van de veroveraars die van de overwonnenen niet. De overwinnaars, die eerbied hadden voor een gigantische code die meer mogelijkheden bood dan hun eigen taal, maakten er gebruik van en leerden die met eerbied voor de culturele wortels ervan. Niemand denkt dat talen een speciale duw nodig hebben om boven alles te blijven, maar eerder een natuurlijkheid die een individu dichter bij het beste instrument brengt. De Romeinen waren doordrongen van het Grieks, bewonderden het, gebruikten het om toegang te krijgen tot de Helleense cultuur en voegden het graag en zonder enige aarzeling toe aan hun cultureel erfgoed. De Griekse taal werd voortgezet en bevoordeeld door de Romeinen. Ze verrijkten het met een verfijnde woordenschat en breidden het uit naast het Latijn.

De Romeinse elite gaf de voorkeur aan de taal van de geleerden. Cicero sprak Grieks met dezelfde kalmte als zoveel geleerden tegenwoordig Engels spreken. De grote leraren uit die tijd kwamen uit het Hellenistische rijk , en jongemannen uit rijke families reisden naar Griekenland om hun opleiding voort te zetten bij gerenommeerde filosofen.

De neergang begon toen Byzantium in 1453 door de Turken werd veroverd . Maar de aanwezigheid ervan hield daar niet op, want Grieks is, hoewel niet alle gebruikers het opmerken, verborgen in de lexicale rijkdom van Europese talen. Eén op de vier woorden in de gemeenschappelijke taal van de mensheid heeft zijn wortels in het Grieks. En we hebben het over een Germaanse taal die niet uit het Latijn stamt en die ook geen direct contact met de Grieken had.

Het is goed om te onthouden dat het Engels, en veel andere Europese talen, vol zitten met hellenismen, maar dat we er nauwelijks aandacht aan besteden. De vetgedrukte woorden hieronder, afkomstig uit de Griekse voorraadkast , zijn woorden die het Grieks heeft overgenomen in zowel het Spaans als het Engels en die hun weg hebben gevonden naar beide lexicale erfgoederen.

De lucht die we inademen, de atmosfeer die ons omringt, het klimaat dat we doorstaan, de energie die we verbruiken, de ecologie die zo trendy is, en ook de horizon, de oceaan en de echo zijn Griekse woorden. We leven in metropolen en respecteren democratie met enthousiasme door middel van ethische principes en dialoog. We organiseren de tijd in chronologieën of periodes die we cycli, decennia, fasen, uren, pauzes en episodes noemen. We observeren sterrenstelsels, sterren en planeten in de kosmos door telescopen.

We noemen de wetenschappen bij Griekse namen: archeologie, ruimtevaart, architectuur, geologie, meetkunde, technologie, aardrijkskunde. In de natuurkunde, atoom en elektron; in de biologie, bacteriën en hormonen; in de wiskunde, bol, symmetrie, grafiek, kubus, diagram, schijf, pool... In de geesteswetenschappen, geschiedenis, aardrijkskunde, filosofie, logica, ethiek, psychologie, grammatica, zinsbouw en lettergreep... We leren ze op school, via programma's, strategieën, theorieën, tactieken en systemen. In de economie, de euro.

We leven in een metropool, we respecteren democratie met enthousiasme door middel van ethische principes en dialoog. We organiseren de tijd in chronologieën.

Op medisch gebied bestuderen we anatomie en genetica, behandelen we mensen in klinieken waar we therapieën en diëten toepassen en benoemen we ernstige oude ziektes zoals cholera, tyfus, tuberculose, lepra, maar ook moderne ziektes zoals schizofrenie, om er maar een paar te noemen.

De westerse literatuur begon in Griekenland, waar inspiratie of de muze ontstond , evenals lyrische poëzie, rapsodie, theater, komedie, tragedie en drama, die werden geschreven met behulp van metaforen, ironie en sarcasme. En op het gebied van muziek heeft het, in het Engels en Spaans, laten we dat niet vergeten, harmonie, symfonie, ritme, toon, orkest, gitaar, anthem en koor nagelaten.

We hebben grote vooruitgang geboekt op technologisch gebied, met machines en uitvindingen die vrijetijdsbesteding verbeteren, zoals de telefoon, bioscoop, televisie, fotografie, auto's, helikopters en vliegtuigen.

Het Grieks gebruikt ook een aanzienlijk aantal termen om sensaties te beschrijven: sympathie, paniek, jaloezie, chaos, erotiek, aroma, en om persoonlijkheid te beschrijven: karakter, enthousiasme, melancholie, talent of houdingen zoals heldendom, patriottisme, cynisme, narcisme, fantasie ... Mythe en magie zijn in Griekenland uitgevonden, evenals het steeds terugkerende woord "idioot", dat zo nuttig is. We zijn onder de indruk van mysterie, we beschouwen utopieën als onbereikbaar en we zijn verrast door hypnotiserende zaken.

Het Grieks heeft zijn naam gegeven aan uitgestorven dieren zoals de dinosaurus, en aan dierentuindieren zoals de leeuw, de panter, de neushoorn en het nijlpaard. Op religieus gebied heeft het zijn naam gegeven aan het beroemdste boek, de Bijbel , en aan mysteries zoals engelen, demonen, het paradijs en emotionele toestanden zoals extase. Een reeks heersers uit dezelfde familie is een dynastie, en het begin van iets is de genesis, en het einde is het doel. We identificeren ons met symbolen, we identificeren ons met afgoden, en we vieren hun triomfen.

En dan zijn er nog een heleboel woorden die in dit korte artikel niet gereproduceerd mogen worden, zoals horoscoop, Olympische Spelen, marathon, idee, nectar en begraafplaats. Het heeft zelfs zijn naam gegeven aan het belangrijkste continentale toponiem van onze beschaving: Europa. Weinig mensen beseffen tegenwoordig dat het Engelse woord "fish" afkomstig is van de Latijnse wortel "piscis", net als het Spaanse woord "pescos".

Dat het Oudgrieks zo'n grote impact op het Engels heeft gehad, is fascinerend. En terwijl het zich over de hele wereld verspreidde, reisden klassieke Griekse woorden met het Engels mee. Daarom zijn die woorden die in het oude Griekenland ontstonden, dankzij het Engels, Spaans, Frans en Portugees, vandaag de dag nog steeds in omloop bij een groot deel van de mensheid op alle vijf continenten. Laat niemand zich ongerust maken over de woorden die het Engels aan onze tijd schenkt.

Wie had Alexander de Grote kunnen vertellen dat de taal die hij en zijn leger hadden verspreid, een dergelijke toekomst te wachten stond ?

** Rafael del Moral is sociolinguïst en expert op het gebied van wereldtalen en auteur van de 'Encyclopedia of Languages', 'A Brief History of Languages', 'History of Hispanic Languages' en 'The Battles of the ñ', evenals van talrijke artikelen in vaktijdschriften.