Alexander de Grote en de ambitie van de Zeven Wereldwonderen

Een Zwitserse stichting greep de eeuwwisseling aan en organiseerde een wereldwijde stemming om de zeven nieuwe wereldwonderen te eren. Het eindresultaat was dat de Taj Mahal, Petra, de Chinese Muur, Chichén Itzá, Machu Picchu, het Colosseum in Rome en Christus de Verlosser in Rio de Janeiro op het podium stonden. Deze lijst voegt zich bij de tientallen andere die in de loop der eeuwen zijn verschenen en waarvan het eerste bekende model, aldus de Britse historicus Bettany Hughes, 2200 jaar oud is en ontstond in de enorme rationele, empirische en taxonomische Hellenistische wereld (Aristoteles was de leraar van de keizer) die door Alexander de Grote werd gecreëerd. Een lijst die door nog veel meer werd gevolgd. Lijsten waarin geen mythische of onbereikbare plaatsen werden afgebeeld, maar die in de oudheid als toeristische attractie dienden.

De eerste lijst die gevonden werd, is de laterculi alexandrini , een fragmentarische papyrus waarin een mummie in Egypte was gewikkeld en die talloze opsommingen bevatte: de zeven belangrijkste eilanden, de zeven mooiste rivieren of de zeven beste kunstenaars, waarbij zeven een getal is dat geassocieerd wordt met perfectie. Enkele laterculi alexandrini beginnen met een denkbeeldig gesprek tussen Alexander de Grote en de Indiase gymnosofisten – letterlijk: de wijzen die naakt spreken – waarin gesproken wordt over de aard van de regering. Hieruit blijkt dat de lijsten over macht gaan, maar dat ze tegelijkertijd een advertorial zijn van de bekende wereld die door de Grieken was gekoloniseerd. Drie van de wereldwonderen zijn bewaard gebleven op de zeer beschadigde papyrus: het Mausoleum van Halicarnassus, de Tempel van Artemis van Efeze en de Grote Piramide van Gizeh.

“Symbolen van menselijke macht en ambitie, velen werden neergehaald door de kracht van Moeder Aarde.”

Daarnaast werden in de loop der eeuwen de Kolossus van Rhodos, het grote beeld van Zeus in Olympia, de Vuurtoren van Alexandrië en de Hangende Tuinen van Babylon aan de canonieke lijst toegevoegd. De verhalen over deze zeven canonieke wereldwonderen worden door Hughes nieuw leven ingeblazen in The Seven Wonders of the Ancient World (Attic Books). "Of de tijden nu goed of slecht zijn, mensen hunkeren naar verwondering. Ze verlangen naar dat gevoel van verwondering om samen te werken en buitengewone dingen te creëren. Bovendien is er tegenwoordig veel nieuwe archeologie in het oostelijke Middellandse Zeegebied die het verhaal van deze wonderen verder vormgeeft. Dus was het tijd voor dit boek", merkt de historicus op.

En vergeet niet: "Er zijn mensen die denken dat sommige ervan legendes zijn, maar het zijn echte plekken die mensen daadwerkelijk hebben bezocht. Het is ongelooflijk om die enorme blokken steen op de zeebodem te zien die deel uitmaakten van de vuurtoren van Alexandrië, met mensen die aan het vissen zijn terwijl ze op het frame zitten van een van de wonderen waar Cleopatra, zoals we weten, heeft gelopen." En hij waarschuwt dat "ze deel uitmaakten van het vroege toerisme; veel lijsten zijn bewaard gebleven omdat ze als zeer praktische gidsen waren geschreven. Philo van Byzantium schreef letterlijk een toeristengids: meer niet aan in die haven, het is behoorlijk gevaarlijk, laat je spullen daar niet achter, ze kunnen gestolen worden."

En hij waarschuwt dat tot de zeven wereldwonderen behoren "de Grote Piramide en ook de Kolossus van Rhodos, die meer dan tweeduizend jaar van elkaar verwijderd zijn. Het is een lange lijst, maar hij spreekt over de wereld die door Alexander de Grote werd veroverd. Het is bijna een catalogus: dit zijn de wonderbaarlijke dingen in dit deel van de wereld waarover we cultureel gezien controle of invloed hebben. In die zin is het veelzeggend dat Persepolis, in Iran, niet op de lijst staat." Een lijst, zo herinnert hij zich, ‘waarin de grootte ertoe doet, omdat ze allemaal enorm zijn’ en ‘ze allemaal de belichaming zijn van heel verschillende aspecten van wat het betekent om mens te zijn.’

"De Grote Piramide", zo illustreert hij, "gaat over onze verbinding met een groter universum: men geloofde dat farao Choefoe zich in een gigantische wederopstandingsmachine bevond, dat hij verdreven zou worden en deel zou uitmaken van het universum. De Vuurtoren van Alexandrië gaat over wijsheid, rationaliteit en uitwisseling – het combineren van ideeën om het beste eruit te halen. De Kolossus van Rhodos is een soort symbool van diplomatie. Ze zijn groots in omvang, maar ook in betekenis. De Tempel van Artemis gaat over het bieden van een toevluchtsoord, het idee dat je de zwakken en behoeftigen kunt verwelkomen. De Hangende Tuinen van Babylon gaan over meesterschap over macht in de natuur. En de beelden die in Olympia worden gebruikt, gaan over competitie. Het gaat niet alleen om macht, het gaat ook om betekenis."

Bouwwerken die ons zelfs woorden hebben nagelaten – het mausoleum komt van Mausolus, de koning die de weelderige tombe in Halicarnassus liet bouwen, waar toeristen in de 12e eeuw nog steeds naartoe gingen – en wiens verdwijning – alleen Gizeh resteert nog –, zo wijst Hughes erop, grotendeels te danken was aan “Moeder Natuur”. De stenen buiten Gizeh schudden door een aardbeving, waardoor ook de Vuurtoren van Alexandrië instortte. De Tempel van Artemis werd aangevallen, maar er was ook veel schade door de aardbeving. Het Mausoleum van Halicarnassus stortte in door een aardbeving. Het is interessant dat dit absolute uitingen zijn van menselijke ambitie en hoop, en van arrogantie. We kunnen onze eigen bergen bouwen, maar mensen zijn als luciferhoutjes als het op natuurlijke kracht aankomt.

En hij waarschuwt voor een nieuw ontdekt achtste wereldwonder: "een verbluffende 12.000 jaar oude nederzetting genaamd Karahan Tepe, tussen Syrië en Turkije. Het gaat de geschiedenis herschrijven: een stad 4000 jaar voordat we dachten dat steden bestonden. Slechts 1% ervan is opgegraven, en het is enorm, met gigantische peniskamers. Het zal onze kijk op de vroege menselijke samenleving veranderen. En het moet begraven zijn geweest toen de oorspronkelijke lijst werd opgesteld."