Kijk naar jezelf

In een regio waar evenementen die de lokale cultuur uitdrukken schaars zijn, lijkt het Festival van de Volkeren van het Bos een embryo om deze situatie te keren. De eerste stad die het reizende project doorkruiste, was Porto Velho (Roemenië), van 29 mei tot en met 8 juni. Het zal nu ook andere steden in het noorden van het land aandoen.

"Er is een gezond verstand dat ons dwarszit: de bewering dat Rondônia geen cultuur heeft", zegt Fabiana Barbosa Gomes, directeur van productiebedrijf Rioterra, gevestigd in Porto Velho en bedenker van het evenement. "Met dit evenement willen we de pluraliteit en rijkdom van onze staat laten zien."

Het idee achter het evenement is om de cultuur te laten zien van de bewoners van het bos, maar ook van de stadsbewoners wiens kunst zich verhoudt tot het Amazonewoud. Gedurende vier dagen betreden inheemse groepen, zangers en componisten uit het noorden, en muzikanten uit de as Rio-São Paulo het podium in Parque da Cidade, een groot openbaar recreatiegebied in het oosten van de stad.

Het doel van de selectie was, aldus curator Aline Moraes, om uitwisseling te bevorderen, “bubbels te doorbreken en culturen met elkaar te verbinden”.

Voor Reginaldo Arara, van het Arara-volk van Ji-Paraná (RO), zanger van een van de inheemse bevolkingsgroepen, was de grote vreugde om daar te zijn het feit dat hij hiermee zichtbaarheid kon geven aan de kunst van zijn gebied.

Alexandre Zoro, voorzitter van de Zoro People's Association, die in een gebied in het noorden van Mato Grosso woont en optrad tijdens het festival, merkt op dat zichtbaarheid niet alleen belangrijk is voor de buitenwereld, maar ook voor de binnenwereld. Inheemse jongeren, zegt hij, zijn geleidelijk vervreemd geraakt van hun cultuur.

"Een van de redenen is juist dat er geen bijeenkomsten zoals deze meer zijn", zegt Zoro. "Het was meer dan twintig jaar geleden dat we aan een evenement hadden deelgenomen", zegt hij.

Erivaldo de Melo Trindade, ook wel bekend als Bado, is de bekendste MPB-zanger en componist uit Rondônia. Op het festival zong hij samen met een muzikale referentie uit de Noordelijke Regio, Nilson Chaves, uit Pará, die nationale erkenning geniet. Het werk van beiden wordt gekenmerkt door reflecties op de Amazonecultuur.

"We denken dat onze muziek sterk genoeg is en genoeg identiteit heeft om zich over de hele wereld te verspreiden, maar we zijn er niet in geslaagd om te worden opgenomen door de mainstream media", zegt Bado. Chaves legt een verband tussen de geringe interesse van de markt in de cultuur van de regio en de aard van wat er geproduceerd wordt. "Denken is slecht voor het land", zegt hij ironisch. "Maar op de dag dat ik niets meer te zeggen heb, stop ik met componeren."

De in Manaus geboren zangeres en componiste Izabela Lima, die al 15 jaar in Porto Velho woont, creëert MPB met Amazone-kenmerken, met drums en melodieën die natuurgeluiden reproduceren. Ze zegt dat ze deel uitmaakt van de regionale muziekgroep "beiradeira", waarvan de teksten verwijzen naar de tradities en ervaringen van de gemeenschappen aan de oevers van de rivieren die door de stad stromen.

Izabela zegt dat mensen, na jaren van vooroordelen, naar de dans en de gebruiken van de beiradeiro zijn gaan kijken: “Het is onze identiteit”.

De beste show van het festival kwam van een groep vanaf de oevers van de rivier: Quilomboclada. Zij speelden Afro-inheemse muziek op het ritme van hiphop en hadden een theatrale presentatie, waarbij een artiest over het podium liep met de hoofden van een boi-bumbá en drie andere hoofden die een slang voorstelden.

"We hebben lange tijd in culturele isolatie geleefd. Daarom is onze grootste uitdaging om onszelf te zien", zegt zangeres en tekstschrijver Bera.

"We hebben lange tijd in culturele isolatie geleefd. Daarom is onze grootste uitdaging om onszelf te herkennen", zegt zanger en tekstschrijver Áquilas Bera. "Quilomboclada is al meer dan twintig jaar onderweg. Onze teksten prediken verzet. We moeten leren van de inheemse bevolking en onszelf in hen herkennen."

Ook de lokale samba was van de partij op het festival. Ernesto Melo, bekend als de "dichter van de stad", toonde zich een muzikant met een sterke band met de tradities, met uitstekende originele samba's die de Amazone verheerlijkten. "Onze samba wil onze geschiedenis redden zonder vooroordelen tegen mensen van buitenaf", zegt hij.

De lokale muzikante Bira Lourenço en Bianca Gismonti uit Rio de Janeiro traden samen op in een show waarin Bira's orkestrale percussie werd gecombineerd met diverse instrumenten en elementen die geluiden genereerden, zoals emmers water en vazen, en het spectaculaire keyboard van Egberto Gismonti's dochter. Het was de eerste keer dat ze samen speelden.

Filó Machado trad ook op tijdens het festival. Met een carrière van 60 jaar en vele tournees in het buitenland had hij nog nooit in Porto Velho opgetreden. Hetzelfde gebeurde met Bianca Gismonti. Dit toont aan dat er in de hoofdstad van Rondônia een gebrek is aan ruimte voor bepaalde muzikale segmenten.

Volgens Alexis Bastos, projectcoördinator van Rioterra, is de staat gebaseerd op de landbouwcultuur, met frequente countrymuziekfestivals en optredens van nationaal bekende duo's: "We wilden laten zien dat het niet alleen dat is."

Lenine, die het programma afsloot, vertelde CartaCapital dat "de regio lijdt aan culturele onzichtbaarheid". De aanwezigheid van kunstenaars van buiten de stad op het festival werd mogelijk gemaakt door sponsoring van Petrobras, via de Rouanet-wet.

Naast de vier dagen vol shows bood het Festival dos Povos da Floresta een tentoonstelling van objecten en foto's uit het Amazonegebied, discussiegroepen en workshops. Allemaal met als doel het vergroten van het bewustzijn en het waarderen van de identiteit van de regio.

In augustus zal het Festival van de Volkeren van het Bos zijn oorsprong vinden in Boa Vista (RR) en in november in Macapá (AP). De organisatoren hopen het in 2026 ook naar Belém (PA) en Brasília (DF) te brengen. •

*De journalist reisde op uitnodiging van het Festival van de Bosvolkeren.

Gepubliceerd in uitgave nr. 1367 van CartaCapital , op 25 juni 2025.

Deze tekst verschijnt in de gedrukte editie van CartaCapital onder de titel 'Kijken naar jezelf'