„Ponieśliśmy porażkę. Ja też wezmę odpowiedzialność”: pisarz Martín Caparrós otrzymał nagrodę Honoris Causa.

Pisarz i mistrz kronikarstwa Martín Caparrós otrzymał we wtorek tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Buenos Aires . Uczynił to w swoim zwykłym tonie — takim, który łączy erudycję i ironię — ale z widocznymi, powściągliwymi emocjami, być może chwilami ledwie łamiącymi się. Na Wydziale Filozofii i Literatury wyraził swoją wdzięczność, śmiał się, wspominał, a nawet przeczytał tekst. „To robi na mnie wrażenie i sprawia mi wielką radość”, powiedział, „tak bardzo, że chciałem coś przeczytać. Nie miałem zbytniego zaufania do siebie, ale to zrobiłem”.

Uroczystość była kameralna, mimo że klasa była pełna . Obecni byli redaktorzy, dziennikarze, nauczyciele, studenci i personel pomocniczy. Również symbolicznie, na jednej ze ścian wywieszono pomalowane twarze zatrzymanych i zaginionych kolegów, o czym wspomniał podczas ceremonii dziekan, Ricardo Manetti.

Podczas jego przemówienia publiczność słuchała uważnie i z uśmiechem. I chociaż jego ciało nie reaguje już tak łatwo jak kiedyś — cierpi na stwardnienie zanikowe boczne (ALS), chorobę neurodegeneracyjną , która wpływa na jego mobilność — Caparrós nie stracił jasności umysłu, humoru, ani, co najważniejsze, zdolności mówienia.

Latynoski pisarz z entuzjazmem świętował przyznanie mu tytułu „Doctor Honoris Causa”. Kilka dni wcześniej upublicznił zaproszenie na swoim koncie X, pisząc: „Ten doktorat nie daje mi mniej dumy i przyjemności tylko dlatego, że na niego nie zasłużyłem”.

Jego dziadek i ojciec byli lekarzami . On nie był. Jak wspomina, z mieszaniną śmiechu i zażenowania, był w najlepszym razie „idiotą Caparrósem”. Tego wieczoru, z tym dyplomem w ręku — „prawdziwym, takim, jakie mają lekarze” — fantazjował o wyimaginowanej kolacji: trzech Caparrósów, trzech lekarzy, dziadek, ojciec i syn, w końcu przy tym samym stole.

Caparrós nie unikał swojej historii: wspominał dzieciństwo, czas spędzony w Colegio Nacional w Buenos Aires aż do wygnania, a także studia historyczne w latach 70. Dyktatura zmusiła go do porzucenia wszystkiego i wyjazdu. Paryż go rozczarował, ale też oświecił: tam zrozumiał to, czego nauczył się w Buenos Aires. Wrócił, pisał, nauczał i nigdy nie przestał myśleć o kraju, języku, władzy i nierównościach.

Kiedy był chłopcem, towarzyszył ojcu w kampusie Independencia i obserwował, jak ten szedł prosto do sklepu, gdzie wymieniał kopertę z zarobionymi pieniędzmi na „trzy lub cztery białe lub jasnoniebieskie koszule. I byłem pod wrażeniem, że ta szkoła dbała o ubrania swoich nauczycieli ”, powiedział, wywołując salwy śmiechu na widowni.

„Szkoła średnia była moim miejscem na świecie. Bez niej wszystko podobałoby mi się znacznie mniej. To kłamstwo, że nie wiem. Wiem” – powiedział o Uniwersytecie Narodowym w Buenos Aires, gdzie pisarz dowiedział się, że „była tam władza, więc było czemu się sprzeciwiać . Ta wiedza była, ogólnie rzecz biorąc, nudna… i również powodem do dumy”.

Cała ta wiedza z kolei doprowadziła do innych rzeczy, takich jak nierówności w dostępie do wiedzy . „Wiele nierówności było odrażających, ale lepiej było wiedzieć niż nie wiedzieć”.

Caparrós nie stronił również od teraźniejszości. W intensywnej części swojego przemówienia przedstawił diagnozę wierną swojemu charakterystycznemu podejściu literackiemu, politycznemu i socjologicznemu : „Dziś, oprócz radości z tego spotkania, boli mnie powrót do kraju, który podąża za tym człowiekiem, który nienawidzi tych, którzy są inni i wzywa do ich zniszczenia. Który gardzi kulturą i atakuje ją wszelkimi możliwymi środkami. Zawsze myślałem, że my, Argentyńczycy, jesteśmy kimś innym ”.

„Ponieśliśmy porażkę. Ja też jestem tchórzem. Biorę też odpowiedzialność za porażkę. Myśleliśmy, że możemy współpracować, aby uczynić społeczeństwo lepszym. Teraz jest wyraźnie gorzej. Argentyna poniosła porażkę, która jest tak dotkliwa, jak tylko kraj. Ja poniosłem porażkę z rozwagą jednej osoby” – powiedział, oferując nieubłaganą ocenę.

Z charakterystyczną dla siebie ostrością dodał: „ Staliśmy się krajem reakcyjnym . Takim, w którym każdy rząd obala poprzedni. Obalany ciosami. Obalany ciosami”.

A potem wskazał na sedno złego samopoczucia: „ Dziś boli mnie powrót do kraju, w którym miliony wybrały nieprzyjemnego, pierwotnego człowieka, który wygłasza tyrady, znęca się i nienawidzi tych, którzy są inni . Nienawidzi kultury tak bardzo, że atakuje ją wszelkimi możliwymi sposobami. Nigdy nie myślałem, że jesteśmy tak nienawistnym krajem. Ale teraz tak się wydaje. Wygląda na to, że staliśmy się krajem, który żeruje na słabych. I dlatego pogrąża się w porażce”.

Jednak z tego zrujnowanego otoczenia uratował coś, co wciąż trwa: „UBA nie upadła . Rządzi się sama; pozostaje publiczna i wolna. To przestrzeń dla wiedzy. Przypomnienie tego, kim dążymy do tego, by być i być może pewnego dnia będziemy”.

I zakończył, niemal jak przesłanie do przyszłości: „ Tym razem nam się nie udało, ale to nie usprawiedliwia rezygnacji z prób . W tym, jak i w prawie wszystkim, myślę, że dobrze jest być optymistą. W końcu historia, w najszerszym sensie, podtrzymuje nas w optymizmie. Życie byłoby o wiele ciekawsze, gdybyśmy byli optymistami. Jestem tchórzem, tak, ale staram się to ukryć”.

Od czasu upublicznienia swojej choroby Caparrós nie wycofał się w milczenie. Wręcz przeciwnie. Opublikował Before Anything Else , pamiętnik napędzany tą pilną potrzebą. „Czuję się absolutnie żywy i chcę, żeby ludzie tak mnie postrzegali” – powiedział w ostatnich wywiadach.

Jego głos nie ma już tej samej stanowczości, jaką miał kiedyś, ale zachowuje ostrość. Podczas ceremonii wręczenia dyplomu opowiedział, jak wybrał swoje imię: kiedy przybył na uniwersytet w 1974 r., Antonio (jego pierwsze imię) było już zajęte przez jego ojca, który piastował uznaną profesurę na uniwersytecie. Następnie przyjął swoje drugie imię: Martín. „W tym momencie znalazłem swoje imię. Na Uniwersytecie w Buenos Aires. Ten gest naznaczył moje życie”.

Omówił również swoją intensywną i przerywaną więź z nauczaniem . Wykładał na wielu uniwersytetach — w Argentynie, Europie i Stanach Zjednoczonych — ale jasno wyraził się, gdy stwierdził: „ Kiedy myślę o tym, czego się nauczyłem, myślę o tym: Uniwersytecie w Buenos Aires . Ten Wydział Filozofii i Literatury, który wtedy nie był tym wydziałem i był w tamtych czasach uwikłany w walkę, w której nauczanie i uczenie się były najmniej ważnymi rzeczami. Pamiętam historię walk o wyzwolenie, walkę o wyzwolenie historii i wyzwolenie historii”.

Wspominał też z ironią moment, w którym postanowił przestać uczyć: „ Pewnego popołudnia rzuciłem, gdy zdałem sobie sprawę, że moja miesięczna pensja nie wystarcza już na kupno koszuli. Nie chciałem być wspólnikiem tego menemistowskiego uwięzienia”.

Gdy chodziło o nagrody i uznanie, był również stanowczy: „ Otrzymałem niewiele nagród. Podziękowałem im wierszami, piosenkami, tamburynami... z całym humorem, jaki mogłem wykrzesać. Jakby chciał powiedzieć: Panowie, to nie dla mnie”. Ale tym razem tak nie było. Ten doktorat, jak wyznał, „zaplątał się w życie”.

Publiczność była wzruszona i gorąco bił brawo. Dostali nawet przebłyski intymnych anegdot, którymi dzielił się ze śmiechem jego przyjaciel, Daniel Guebel: o tym, jak Caparrós ugotował mu surowe mięso z jajkiem, a on poprosił o hamburgera, o jego rozmowach z Luisem Chitarronim i Alanem Paulsem, o jego pragnieniu naśladowania Jorge Luisa Borgesa i pisania epitafiów. „Nie byliśmy nawet w stanie napisać ośmiozgłoski” – kpił Caparrós. Ale nie była to zadowolona z siebie nostalgia. To było trzeźwe świętowanie tego, co słowa – i publiczny uniwersytet – wciąż potrafią.

@martin_caparros ma doktorat z Uniwersytetu w Buenos Aires (UBA). Jak wspominał w swoim przemówieniu: zawiedliśmy. Ten kraj staje się coraz gorszy. Ale nadal mamy publiczny uniwersytet, samorządny i demokratyczny. Pomimo tak wielu: zawiedliśmy, ale jesteśmy tutaj. pic.twitter.com/keHkBcbnoS

— pałace (@palabarces) 8 lipca 2025 r

To wyróżnienie, które wcześniej przyznano Danielowi Jamesowi, anglo-argentyńskiemu historykowi specjalizującemu się w peronizmie i klasie robotniczej, Carlo Ginzburgowi, czołowej postaci w historii Włoch, oraz Thomasowi Moro Simpsonowi, argentyńskiemu filozofowi, zostało teraz przyznane Martínowi Caparrósowi, argentyńskiemu dziennikarzowi i pisarzowi.