Korzystanie z prawa do głosowania w kraju o nierównych prawach

Mieszkam w kraju, w którym duża część obywateli odczuwa niepokój o swoje finanse osobiste (około połowa, według niedawnego badania Doutor Finanças). W kraju, w którym, według corocznego badania DECO PROteste z 2023 r., zdecydowana większość (75%) z prawie siedmiu tysięcy respondentów zgłosiła trudności z płaceniem rachunków. Wśród nich, po pierwsze i najważniejsze, są koszty mieszkania, które powinny być bezdyskusyjnym prawem każdego, a po drugie, jedzenie. Innymi słowy, większość Portugalczyków nieustannie martwi się o możliwość, że nie będzie w stanie zapłacić za swoje mieszkanie i narazi się na ryzyko życia na ulicy bez pieniędzy na jedzenie!

Mieszkam w kraju o średnich pensjach poniżej średniej w Unii Europejskiej , gdzie pensja starszego technika na początku kariery, ostatnio zaktualizowana (poziom TRU 16: 1442,57) wydaje się niska dla osoby płacącej tylko koszty mieszkania i inne wydatki, nie wspominając o osobach zarabiających płacę minimalną, która wynosi 870 euro, jeśli weźmiemy pod uwagę średnią cenę wynajmu w obszarach Lizbony, Porto, Faro lub Setúbal, gdzie niezwykle trudno jest znaleźć czynsze poniżej 700 euro, w niektórych gminach poniżej 800 euro. W rzeczywistości ceny mieszkań stale rosły w ciągu ostatniej dekady i na kwiecień 2025 r. Idealista szacuje średnią cenę wynajmu w Portugalii na 16,9 euro/m2, +5,1% w porównaniu z kwietniem 2024 r. W przypadku Lizbony wartość ta wynosi 20,6 euro/m2, w Porto 15,9 euro/m2, w Faro 15,3 euro/m2, a w Setúbal 13,8 euro/m2. Nie zawsze tak było... Sytuacja stawała się coraz gorsza, aż stała się nie do utrzymania.

Oczywiście, poziom stresu finansowego znacznie wzrasta, gdy dochody są niższe, a niepokój finansowy ostatecznie wpływa na ogólny stan zdrowia. Zdrowie jest również jednym z największych zmartwień Portugalczyków, przy czym 36% obywateli martwi się o wydatki na opiekę zdrowotną (według danych z corocznego badania DECO PROteste z 2023 r.). Mieszkam w kraju o niepokojących statystykach dotyczących zdrowia psychicznego, w którym 22% populacji cierpiało na zaburzenia psychiczne w 2019 r., co jest liczbą wyższą od średniej UE wynoszącej 16,7%. Konsumpcja leków psychotropowych w Portugalii również wzrosła w ostatnich latach, przy czym liczby te są wyższe niż w większości innych krajów UE. (1)

Mieszkam w kraju, w którym wielu pracowników służby zdrowia emigruje w poszukiwaniu lepszych zarobków i warunków pracy, gdzie w brytyjskiej służbie zdrowia (NHS) wciąż brakuje wakatów, ale gdzie niektórzy lekarze mogą zarobić 400 000 euro w dziesięć sobót pracy!

Mieszkam w kraju, w którym zainwestowano dużo w edukację i podnoszenie kwalifikacji zawodowych, ale w którym duża część naukowców i nauczycieli akademickich ze stopniem doktora i doktora habilitowanego jest zmuszona emigrować lub zmienić zawód z powodu niezwykle niepewnych warunków zatrudnienia w tym sektorze, nie mając realnych alternatyw dla pracy w Portugalii.

Mieszkam w kraju, w którym coraz więcej studentów rezygnuje z nauki w szkołach wyższych po pierwszym roku studiów.2 To niepokojąca tendencja, która pojawia się niedawno, ale może mieć związek z brakiem zakwaterowania w głębi kraju lub z problemami finansowymi. Należy ją jednak zbadać głębiej, aby zrozumieć jej przyczyny.

Mieszkam w kraju, w którym niektóre zawody — kiedyś szanowane — zostały tak zdewaluowane i wiążą się z tak wysokim poziomem wypalenia zawodowego, że nikt nie chce ich wykonywać, jak np. nauczyciele szkół podstawowych i średnich. Inni podążają tą samą drogą, z coraz niższymi pensjami i mniejszym prestiżem społecznym.

Mieszkam w kraju, w którym rosną obawy dotyczące bezpieczeństwa (jeden z ulubionych tematów radykalnej prawicy) i nie da się już dłużej ukrywać faktu, że w Portugalii rośnie obecność międzynarodowych sieci przestępczych, a nasz kraj pełni funkcję bramy dla narkotyków do Europy.3 Roczny raport bezpieczeństwa wewnętrznego z 2024 r. – RASI uznaje nawet, że „terytorium kraju pozostaje istotnym punktem dla strategii transnarodowych organizacji przestępczych, zarówno w zakresie rozwoju bezpośrednich działań przestępczych, jak i jako przestrzeń wycofania się” (str. 31).

Problemy te nie pojawiły się z dnia na dzień. Były wynikiem polityki kolejnych rządów, które co najmniej nie zrobiły nic, aby je rozwiązać. Ostatnie wyniki wyborów i postępujący wzrost partii Chega należy postrzegać jako oznakę ogromnego niezadowolenia obywateli z rosnących kosztów utrzymania i nierówności społecznych, na które ani lewica, ani prawica nie były w stanie odpowiedzieć.

Nie głosowałem na Chegę, ani nie głosowałbym na nią, ale to nie jest problem. Stawką jest zrozumienie, co może oznaczać głos na Chegę, a wiemy, że głosy te pochodziły z różnych środowisk politycznych. Myślę, że łączy je ogromne niezadowolenie z sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju i głównego nurtu politycznego. Są to uczucia bezsilności, niesprawiedliwości, a nawet rozpaczy i porzucenia ze strony obywateli, odczuwalne dla każdego, kto chce słuchać, co skłoniło znaczną część wyborców do głosowania na partię „antysystemową”, której populistyczna retoryka obiecuje coś zmienić w porównaniu z głównym nurtem politycznym. Głos na Chegę jest przejawem tego ogromnego niezadowolenia.

Prawdą jest, że wzrost populistycznych i radykalnie prawicowych partii nie ogranicza się do Portugalii. Ten znak niezadowolenia jest bardziej rozpowszechniony i ujawnia rosnące nierówności społeczne i erozję najbardziej podstawowych praw socjalnych, takich jak mieszkalnictwo, zdrowie, edukacja i godne zatrudnienie, a także bezpieczeństwo, na poziomie europejskim. Ujawnia głównie niezadowolenie z głównego nurtu politycznego w reagowaniu na te poważne problemy. W tym sensie głosowanie na Chegę jest krytyką systemu, a nie głosem antysystemowym i antydemokratycznym.

(1)OECD/Europejskie Obserwatorium Polityki i Systemów Zdrowotnych (2023), Portugalia: Profil zdrowotny kraju 2023, Stan zdrowia w UE, OECD Publishing, Paryż/Europejskie Obserwatorium Polityki i Systemów Zdrowotnych, Bruksela.