Między bajką a dystopią

Brazylia z niecierpliwością oczekiwała Oscarów, gdy z Festiwalu Filmowego w Berlinie nadeszła wiadomość, że film „Ostatni błękit” zdobył Srebrnego Niedźwiedzia. Nagroda, ogłoszona 22 lutego, zapoczątkowała serię międzynarodowych wyróżnień dla brazylijskiego kina.

W pierwszą niedzielę marca film Waltera Sallesa „I'm Still Here” zdobył bezprecedensowego Oscara dla najlepszego filmu międzynarodowego – wcześniej zdobył Złoty Glob dla Fernandy Torres . W maju „Tajny agent” opuścił Cannes z dwiema Złotymi Palmami: dla najlepszego reżysera dla Klebera Mendonçy Filho i dla najlepszego aktora dla Wagnera Moury.

Nagroda Berlinale Bear oznaczałaby również nowy moment w karierze reżysera Gabriela Mascaro, młodszego i mniej znanego niż Salles i Mendonça. W rozmowie z CartaCapital dzień po pokazie przedpremierowym w Rio de Janeiro powiedział, że nigdy nie udzielił tylu wywiadów na temat filmu.

Film The Last Blue , wyświetlany w brazylijskich kinach od czwartku 28 października, został sprzedany do 65 krajów i brał już udział w ponad 50 festiwalach na całym świecie.

Choć filmy I'm Still Here , The Secret Agent i The Last Blue są zupełnie różne, mają dwie wspólne cechy: ich powstanie było możliwe dzięki międzynarodowemu finansowaniu i są rezultatem bardzo specyficznej wizji kina, która trudno pogodzić z logiką produkcji platformy streamingowej czy dużego studia.

Pomysł na film „The Last Blue” narodził się dziesięć lat temu, kiedy Mascaro zgłosił projekt rozwoju scenariusza na Festiwal Filmowy w Rotterdamie w Holandii. „To był prosty fundusz, który inwestuje w twórczość” – mówi filmowiec.

Scenariusz wyrażał jego pragnienie spojrzenia na starsze ciało z perspektywy pełnej przygód podróży: „Chciałem czegoś innego niż filmy, które opowiadają o starszych ludziach zmagających się ze śmiercią lub żyjących nostalgią za minionymi wspomnieniami. Chciałem opowiedzieć o potrzebie życia, o prawie do marzeń”.

Po napisaniu scenariusza podpisano umowy z innymi funduszami międzynarodowymi, takimi jak Holenderski Fundusz Filmowy i Ibermedia. W Brazylii projekt otrzymał dofinansowanie z Funduszu Sektora Audiowizualnego i Funcultura, w Pernambuco – około dwie trzecie finansowania pochodzi z Brazylii.

Ale potem, gdy budżet został zabezpieczony, nadeszła to, co dyrektor nazywa „podwójną pandemią”, pogłębioną przez koronawirusa i administrację Bolsonaro . „Spędziliśmy trzy lata czekając na uwolnienie funduszy” – wspomina Mascaro. „Poszliśmy nawet do sądu, ponieważ mieliśmy zobowiązania wobec innych krajów, a Brazylia nie wywiązywała się ze swojej części. Ale pandemia ostatecznie pomogła nam się usprawiedliwić”.

Akcja filmu, nakręcona w miastach Amazonii, rozgrywa się w państwie, które próbuje „pozbyć się” osób starszych

Zdjęcia do filmu kręcono od czerwca do lipca 2023 roku w amazońskich miastach Manaus, Novo Airão i Manacapuru. Choć akcja filmu rozgrywa się w lasach i nadrzecznych społecznościach – w filmie bierze udział ponad 20 lokalnych aktorów – produkcja obfituje również w liczne międzynarodowe akcenty.

„Kiedy film otrzymuje dofinansowanie z funduszu w innym kraju, pieniądze te nie trafiają do Brazylii. Budżet musi zostać wydany w kraju pochodzenia, dlatego współpracujemy z zespołami z różnych lokalizacji” – wyjaśnia Mascaro. Montażysta jest Chilijczykiem, a operatorem zdjęć Meksykaninem. Miks został wykonany w Holandii, a cała postprodukcja i ścieżka dźwiękowa powstały w Meksyku.

„Produkcja zaczyna się od nudnej części, rozmowy o pieniądzach, ale mówi też o sztuce, prawda? Pytają cię: »Z kim w naszym kraju chcesz pracować?«. W przypadku Chile pracowałem z Sebastiánem Sepúlvedą” – mówi, mając na myśli profesjonalistę, który montował filmy prestiżowego chilijskiego reżysera Pabla Larraína.

„Koprodukcje umożliwiają wymianę i rozmowy o kinie, co daje nam perspektywę wolną od lokalnych uprzedzeń. To ostatecznie pomaga nam dostrzec dzieła uniwersalne” – zauważa Mascaro. Międzynarodowy zasięg jego filmu sugeruje, że ta interpretacja jest słuszna.

W filmie „The Last Blue” główną rolę gra 77-letnia Tereza, grana przez aktorkę Denise Weinberg. Fabuła rozpoczyna się, gdy kobieta zauważa działania rządu skierowane przeciwko niej i nabiera podejrzeń: „Od kiedy to ktoś jest szanowany tylko dlatego, że się zestarzał?”

Przeznaczeniem państwa jest odesłanie jej na emeryturę i umieszczenie w domu spokojnej starości. Celem tej polityki jest umożliwienie młodym ludziom kontynuowania produkcji bez martwienia się o starszych. „Film ukazuje Amazonię jako miejsce sprzeczności, gdzie konserwacja żywności współistnieje z linią produkcyjną mięsa aligatora” – mówi filmowiec. „To Amazonia pośród produktywnego społeczeństwa”.

Choć zaczyna się jako futurystyczna dystopia – i na tym etapie osiąga swój szczyt – film później flirtuje z różnymi gatunkami: „Film stopniowo zmierza w stronę czegoś bardziej fantastycznego, trochę jak baśń, a następnie staje się filmem podróżniczym, filmem o łódce, w którym drogą jest rzeka, a kończy się jako film o dorastaniu (filmy pokazujące przejście w dorosłość), dramat o dorastaniu”.

Mascaro, urodzony w 1983 roku w Pernambuco – tym samym stanie co Kleber Mendonça – mówi, że kręcąc film, stara się zajrzeć w głąb siebie: „Chcę nakręcić film, który będzie odbiciem mojego postrzegania świata. Ale to nie znaczy, że będzie to film zamknięty. „Último Azul” ma na celu przemówić do ludzi w szczery sposób. Myślę, że to radosny, liryczny film, który może poruszyć widzów”.

Jego poprzednie projekty, takie jak dokument Domésticas (2012) i fabuła Boi Neon (2015), choć prezentowane na ważnych festiwalach i chwalone przez niektórych krytyków, miały trudniejszą komunikację. „W przypadku tego filmu mam wyższe oczekiwania” – przyznaje, podkreślając, że słabe wyniki oglądalności go nie frustrują: „Nie frustruję się, bo wiem, w jaką dziurę się pakuję, prawda?”. •

Opublikowano w numerze 1377 CartaCapital , 3 września 2025 r.

Tekst ten ukazał się w wydaniu drukowanym CartaCapital pod tytułem „Między baśnią a dystopią”