Het zijn altijd de oude blanke mannen – het Festival van Aix-en-Provence opent het festivalseizoen

In zijn penthouse zet de Commendatore een paar knisperende vinylplaten op. Allemaal Mozart-muziek uit blik, gezoet met een slokje wijn. Plotseling grijpt de oude man naar zijn borst en valt, zoekend naar steun, waarbij hij een gordijn met zich mee scheurt. Nog voordat Simon Rattle zijn dirigeerstok in het Grand Théâtre de Provence opheft, wordt het eerste sterfgeval op het podium gemeld. De schok is groot. Slechts enkele weken na de daadwerkelijke hartdood van artistiek directeur Pierre Audi, begin mei, opent het Festival d'Aix-en-Provence zijn seizoen met een theatrale hartaanval.

Audi heeft dit seizoen nog steeds plannen voor Frankrijks toonaangevende muziekfestival en wist Rattle niet alleen over te halen zijn eerste Mozartopera in Aix te dirigeren. Hij wist ook de Britse theaterregisseur Robert Icke van het Londense Almeida Theatre te overtuigen, aan wie hij zijn eerste opera toevertrouwde. Icke maakt van "Don Giovanni" een herdenkingsfeest, een geënsceneerde terugblik. Tijdens de ouverture flitst het hele leven van de stervende Commendatore aan zijn innerlijke oog voorbij op vervaagde video's. Hij, zo blijkt, was een bastaard. Een rokkenjager, een kindermisbruiker, een cynicus – net als de Don. Sterker nog, de twee zijn identiek. Ook Giovanni ligt al snel dood op het podium. Alles wat volgt is een recapitulatie.

Het idee van de regisseur, niet geheel nieuw, werkt ook deze keer niet: een dubbele Don Giovanni, krachtig gezongen door André Schuen, die halfdood, halflevend zingt – en sterft en zingt en sterft. Dit stelt zelfs het abstractievermogen van een publiek dat zo ervaren is in het regisseurstheater als hier in Aix op de proef. Vooral omdat Donna Anna (briljant: Golda Schultz) ook twee keer verschijnt, als mishandeld kind en als getraumatiseerde volwassene. Geen twijfel mogelijk: bravo voor de zangers, boegeroep voor de regie. Mozarts opera's zijn immers heilig zilverwerk in Aix, net als in de concurrentiestrijd in Salzburg.

Daarentegen is de luxueuze uitvoering van "La Calisto" in het Théâtre de l'Archevêché, onder de blote sterrenhemel, een werkelijk verrukkelijke ervaring. Dit Venetiaanse werk van Francesco Cavalli is een van de vroegste opera's en wordt voor het eerst opgevoerd in Aix. Het stuk, geschreven enkele jaren na Monteverdi's "Poppea", neemt een vergelijkbaar taboevrije houding aan ten opzichte van de losse moraal van de heersende klasse. Het is zorgvuldig in mythologie gehuld: Jupiter (Alex Rosen) is ontrouw en Juno (Anna Bonitatibus) betrapt hem. Waarop het object van zijn verlangen, de nimf Calisto (Lauranne Oliva), in een beer verandert en als sterrenbeeld naar de hemel verbannen wordt.

De jonge countertenor Paul-Antoine Bénos-Dijan schittert in de rol van de verlegen minnaar van de kuise Diana. De casting is, een ander kenmerk van Aix, perfect, zelfs in de kleinste rollen. Dirigent Sébastien Daucé heeft Cavalli's partituur kleurrijk verfraaid met de harpen, blaasinstrumenten, theorbo's en trompetten van zijn Ensemble Correspondances. In haar productie verplaatst Jetske Mijnssen het Venetië van 1651, compleet met de Olympus, op elegante wijze naar de rococoperiode van Mozarts tijd. Het ziet er goed uit, heeft tempo en is perfect passend. Alleen de vader der goden heeft uiteindelijk niets te lachen.

Deze zomer wordt het barokspektakel in het Théâtre de l'Archevêché gecombineerd met een zeldzaamheid uit het fin de siècle: Gustave Charpentiers opera "Louise". Een aria daaruit, "Depuis le jour", is opgenomen in het repertoire van de grote prima donna's. Elsa Dreisig evenaart Callas in deze uitvoering. Haar kristalheldere sopraan straalt uit lange melodiebogen, en Dreisig blaast ook leven in het personage van de kleine naaister die op zoek is naar geluk. In de oorspronkelijke derde akte speelt Parijs, de lichtstad, een persoonlijke rol, gevierd als een eiland van vrijheid en liefde. Alleen al dit muzikale plaatje is een dergelijke hoogstaande herneming waard. De regie van Christof Loy creëert een psychologische familieconstellatie – en een terugkerend thema: opnieuw mishandelt een oude blanke man (Nicolas Courjal) zijn eigen dochter.

Pierre Audi gaf het Festival van Aix niet alleen zijn naam met de discursieve diepgang van zijn producties. Dit bracht ook steeds zijn moedige vertrouwen in de volgende generatie met zich mee. Peter Sellars, zelf een aanstormend talent, raakte dit ontroerend aan in zijn herdenking van de overledene, een "concert pour Pierre". Ditmaal regisseerde Sellars zelf Sivan Eldars kameropera "De negen juwelenherten". Het is een wereldpremière met een improviserende, multiculturele charme.

Negen solisten cirkelen rond vijf of zes noten, die elektroakoestisch worden aangekleed door een toetsenist. De Indiaas-Amerikaanse zangeres Ganavya ontroert. Het publiek mag zelfs meezingen met enkele mantra's. Het gaat over het "Keukenorkest" van Ganavya's grootmoeder en een boeddhistisch sprookjeshert uit de tweede eeuw dat, net als haar grootmoeder, op een vrouwelijke manier reageert op geweld en verraad met liefde en vrede.

In Oliver Leiths bewerking van "The Story of Billy Budd, Sailor" daarentegen bestaat de cast voornamelijk uit jonge, blanke mannen. Homoseksuele onschuld wordt vermoord en staatsredenen prevaleren. Oorlog woedt immers in Benjamin Brittens operaparabel "Billy Budd", waarop de bewerking is gebaseerd. Leith schrapte echter het ondersteunende koor, samen met diverse andere elementen. Ted Huffman, eveneens een frequente gast bij de Oper Zürich, beheerst de zuinigheid van de toneelmiddelen op een bijna didactische manier. De zang is intens en prachtig, vooral door Christopher Sokolowski in de rol van kapitein Edward Vere, een zoeker naar betekenis. En toch ontbreken van begin tot eind de rijke orkestrale kleuren van het origineel.

Het festival in Aix is georganiseerd als een goede bruiloft, met een rijke bruid: naast iets geleends omvat het aanbod dit jaar ook iets blauws, iets nieuws, iets ouds en iets controversieels, allemaal van de best mogelijke kwaliteit. Naast de toekomst van de kunstvorm had Pierre Audi, zoon van een bankier, altijd de financiering van de instelling in gedachten. Maar hij wist ook dat je artistieke risico's moet nemen als je wilt dat iets iets wordt.

Dit in wezen eenvoudige basisrecept wordt nu postuum geëerd door de Birgit Nilsson Stichting, die elke drie jaar een prijs ter waarde van bijna een miljoen euro uitreikt voor "buitengewone prestaties" op het gebied van vocale kunst. De prijs wordt in oktober voor het eerst uitgereikt aan een festival, een laatste eerbetoon aan de artistiek leider. Wie Pierre Audi opvolgt, staat een zware opgave te wachten. Een beslissing wordt voor het najaar verwacht.