'De duizend gezichten van Bolívar': het verhaal van het boek dat de bevrijder uit het beeld reconstrueert

In de intimiteit van vergeten bibliotheken en de stoffige schappen van dorpsboekwinkels ontstond een van de meest ongewone en duurzame publicatieprojecten gewijd aan de figuur van Simón Bolívar. Het is De duizend gezichten van Bolívar, een werk van de gepensioneerde generaal Fernando González Muñoz, een bekende stem in de militaire wereld, maar nu ook chroniqueur van de vele visuele representaties van de Bevrijder.

De tekst biedt een visuele verkenning van het gezicht van de man die de emancipatiestrijd in Latijns-Amerika leidde , terwijl er tegelijkertijd een parallel verhaal wordt geconstrueerd over het doorzettingsvermogen van de auteur.

In acht hoofdstukken behandelt het werk de levensfasen van de held: van zijn jeugd in Caracas tot zijn ouderdom, getekend door ziekte en ballingschap. Maar de focus ligt niet op een conventionele biografie. Het doel, aldus de auteur, is om het veranderende beeld van Bolívar in kunst, illustratie, beeldhouwkunst en schilderkunst in de loop van twee eeuwen te schetsen. Het idee ontstond, volgens González Muñoz, naar aanleiding van een gebeurtenis die zich in zijn jeugd afspeelde, toen zijn vader hem een ​​verhaal vertelde over Palomo, het mythische witte paard van de Bevrijder, terwijl ze samen over een pad in het oude Caldas liepen. Dat ogenschijnlijk triviale moment plantte in zijn geheugen het zaadje van een devotie die in de loop der jaren zou groeien.

Decennialang verzamelde González Muñoz illustraties, portretten, sculpturen, gravures en alle vormen van artistieke expressie die Bolívar vereeuwigden. De zoektocht werd een essentieel onderdeel van zijn dagelijkse routine. Tijdens zijn diensttijd als officier nam hij vrij van zijn taken om antiekmarkten, openbare archieven of marginale boekwinkels te bezoeken, waar hij vaak vergeten schatten vond. In totaal wist hij meer dan 250 stukken te verzamelen, die vandaag de dag in zijn persoonlijke bibliotheek bewaard blijven als getuigenissen van een passie die hij tegen alle verwachtingen in volhield.

Ondanks zijn toewijding was de weg naar de publicatie van het boek niet gemakkelijk. Meer dan dertig jaar lang ondervond generaal González Muñoz een reeks frustraties in zijn pogingen om zijn werk tot leven te brengen. In 1990, tijdens een officiële missie in Arauca, ontving hij een aanbod van een buurland om de rechten op het manuscript te verwerven. Het voorstel werd onmiddellijk afgewezen, omdat het weggeven van de vruchten van zijn arbeid voor de auteur gelijkstond aan het opgeven van een deel van zijn identiteit.

Het project kreeg in 2018 een nieuwe impuls toen Andrés Luis Rojas, destijds vicepresident van Pacific Rubiales, interesse toonde in de financiering van een luxe editie van het werk. Het initiatief werd voorgelegd aan de raad van bestuur van het bedrijf, maar een bestuurswisseling in 2020 maakte een einde aan de sponsoring voordat het publicatieplan kon worden afgerond. Hetzelfde gebeurde met de Academie voor Militaire Geschiedenis, die probeerde het werk op te nemen in het Gouden Boek van de Colombiaanse Militairen. Administratieve procedures en institutionele vertragingen zorgden er echter voor dat ook deze nieuwe kans werd uitgesteld.

Een nieuwe impuls kwam in 2023 van de Militaire Cadetschool, onder leiding van generaal Luis Fernando Salgado Romero. Deze keer was de steun groot, maar de middelen schaars. Budgettaire beperkingen verhinderden de publicatie opnieuw. Desondanks zette de auteur door, ervan overtuigd dat zijn werk niet alleen een persoonlijk archief was, maar ook een erfgoeddocument. In zijn eigen woorden vertegenwoordigt het boek een vorm van verzet tegen de vergetelheid, een strijd om Bolívars visuele nalatenschap levend te houden.

Uiteindelijk werd het werk gepubliceerd dankzij de steun van admiraal Francisco Cubides Granados, de huidige commandant van de strijdkrachten. De instelling erkende de historische waarde van het project en stemde ermee in het te publiceren als onderdeel van de institutionele herdenkingen. Voor Cubides vormen De duizend gezichten van Bolívar "een reis door de tijd" die ons laat zien hoe het gezicht van de Bevrijder al generaties lang een inspiratiebron is voor kunstenaars en intellectuelen.

Tijdens deze reis ontmoet de lezer versies van Bolívar die variëren van het heroïsche portret tot het decadente beeld van de verbannen leider. De werken van onder anderen Tito Salas, José Gil de Castro, Vicente Lecuna, Enrique Uribe White en Alfredo Boulton komen samen in een soort gedrukte tentoonstelling die de evolutie van de Bolivariaanse iconografie laat zien. Dit is niet zomaar een verzameling afbeeldingen, maar een diepgaande reflectie op hoe elke generatie de held heeft herinterpreteerd op basis van haar eigen historische omstandigheden.

De auteur, meer dan een verzamelaar, definieert zichzelf als getuige van de transformatie van een historische figuur tot een cultureel symbool. Zijn archief, zegt hij, is niet alleen een galerij van portretten, maar ook een puzzel over de Latijns-Amerikaanse identiteit. In die zin overstijgt De duizend gezichten van Bolívar zijn esthetische of documentaire waarde en wordt het een analytisch instrument voor hoe naties hun stichtingsmythen construeren , vernietigen en reconstrueren.

González Muñoz heeft benadrukt dat dit boek niet bedoeld is voor winst of commerciële publicatie. De editie heeft een beperkte oplage en is primair gericht op historici, academici en mensen die gepassioneerd zijn door de onafhankelijkheidsstrijd in Latijns-Amerika. De impact ervan overstijgt echter dit specifieke publiek, omdat het in essentie vragen oproept die de hele samenleving aanspreken: Welk beeld van Bolívar hebben we geërfd? Welk gezicht van de Bevrijder domineert vandaag de dag nog steeds in het collectieve geheugen? En welk zijn we vergeten?

Met de publicatie van het boek sluit een fase van de zoektocht en opent een andere, waarin De duizend gezichten van Bolívar zijn oorspronkelijke doel kan vervullen: ons uitnodigen om te kijken, te lezen en na te denken. Want achter elk portret dat generaal González Muñoz samenstelt, schuilt een latent verhaal, een mogelijke interpretatie van een complex verleden en een betwist heden. Bolívar verschijnt zo als een visuele, veelzijdige figuur, keer op keer opnieuw geïnterpreteerd door de verschillende handen die hem hebben getekend en de ogen die hem hebben aanschouwd.

In de eigen woorden van de auteur moet het boek worden opgevat als een visueel communicatiewerk dat bijdraagt ​​aan het begrip van nationale symbolen en het nationale historische geheugen. De totstandkoming ervan, gevoed door decennia van stilzwijgend en vaak over het hoofd gezien werk, getuigt tevens van persoonlijk doorzettingsvermogen. Het leven van generaal González Muñoz was zo verweven met dat van de Bevrijder, dat het bij het omslaan van de pagina's van het boek moeilijk is het portret van Bolívar te scheiden van de inspanningen van de man die het samenstelde.

De duizend gezichten van Bolívar is uiteindelijk een offer. Een voorstel dat ons uitnodigt om verder te kijken dan brons en marmer, om de bevrijder van vlees en bloed te ontdekken, de jonge revolutionair, de idealistische staatsman, de vermoeide leider. Een figuur die niet in één beeld past, omdat zijn leven, net als dit boek, uit vele lagen, vele gezichten en vele veldslagen bestaat.