Het familiedrama, de onderdrukking van de Argentijnse dictatuur en de kwetsbare erfenis die verborgen ligt in 'The Eternalist'

In het geheim, vanuit telefooncellen, dicteerde scenarist Héctor Germán Oesterheld , een van de beroemdste Latijns-Amerikaanse makers dankzij onder andere El eternauta, op 58-jarige leeftijd de afleveringen van El eternauta II , zodat striptekenaar Francisco Solano López verder kon werken, voordat hij op 27 april 1977 werd opgegeten door het repressieve apparaat van de Argentijnse dictatuur. Ze lieten hem afscheid nemen van zijn oudste kleinzoon, Martín Mórtola Oesterheld, die op driejarige leeftijd de laatste in zijn familie was die de striplegende zag. "Ik herinner me de gezichten van mijn ouders niet, maar ik herinner me wel dat ik bij mijn grootvader was, zijn fysieke contact", legt Oesterheld uit in Madrid.

De militaire dictatuur had de vier dochters van de scenarioschrijver, tussen de 19 en 25 jaar oud, van wie er twee zwanger waren, en drie van zijn schoonzonen al vermoord . Allen waren militanten van de Montonero. Alleen Elsa Sánchez, de ex-vrouw van de schrijver, die voor Martín zorgde, en een andere kleinzoon, Fernando, één jaar oud, die werd opgevoed door zijn grootouders van vaderskant, overleefden. De nalatenschap van El eternauta werd aan hem overgelaten, en na de dood van Elsa Sánchez in 2015 heeft Martín Oesterheld (51 jaar) zich ingezet voor de heruitgave van de strip, nadat hij de originele pagina's had teruggevonden en er uiteindelijk in was geslaagd een audiovisuele bewerking te maken in de vorm van een Netflix-serie, waarvan een tweede seizoen is bevestigd.

Hoe ga je om met zo'n erfenis? Hoe verdedig je een meesterwerk, beschouwd als een van de grootste graphic novels van de 20e eeuw en de meest invloedrijke in het Spaans? "Door het te eren en te begrijpen dat het heel verschillende interpretaties kent", legt Martín Oesterheld uit. Het werd in delen gepubliceerd van 1957 tot 1959 in het tijdschriftHora Cero Semanal , en het ging over wat er destijds in Argentinië gebeurde. Maar het reikt ook andere perspectieven aan, omdat het over dictaturen gaat, en dat trauma zelfs onze eigen families twee decennia later trof. Of hoe de hoofdpersonen hun geliefden willen vinden, en dat transporteert ons naar de verdwenenen... Je kunt het zien als een verhaal over een buitenaardse invasie, en je kunt jezelf onderdompelen in een complexere wereld. Naast dat het een werk van avontuur en sciencefiction is, benadert het deze genres vanuit een perifeer perspectief – het onze – wat breekt met het vooroordeel dat dystopieën alleen in New York of Londen kunnen bestaan. Bij de première van de serie heb je geen idee hoeveel kinderen het lezen. Het is een klassieker in die mate dat je de betekenis ervan steeds opnieuw kunt interpreteren; het is een transgenerationele klassieker.

En tegelijkertijd is El eternauta Oesterheld. "Mijn grootvader besloot niet zomaar dat de hoofdpersonen Argentijnen zouden zijn in Groot-Buenos Aires; het huis van de hoofdpersoon, Juan Salvo, was zijn eigen huis in Beccar," herinnert zijn kleinzoon zich. Wie de strip en de serie kent, weet dat het personage Oesterheld voor zich had gehouden en dat zijn onderlinge band met Juan Salvo betekenis geeft aan de titel, is verdwenen. "Daarom begrijpen sommige Engelstalige critici de reden voor zijn naam niet," glimlacht Martín. "Gelukkig konden we het boek in 2015, met de terugvinding van de originele pagina's in handen van een Italiaanse verzamelaar, eindelijk goed publiceren op de Engelstalige markt, en dat opende veel deuren voor ons."

Het originele zwart-witboek van 350 pagina's onderging talloze wijzigingen en weglatingen in een heruitgave uit 1961, en deze aanpassingen zijn sindsdien gereproduceerd. In 2011 werd een nieuwe editie gedrukt met het originele materiaal dat door een verzamelaar in Italië werd bewaard, waardoor de strip in zijn oorspronkelijke glorie werd hersteld... op 34 pagina's na die nog steeds ontbreken. Sinds de première van de serie zijn er nog twee opgedoken: ze werden bewaard door de weduwe van een striptekenaar "die wachtte om ze terug te geven aan een Oesterheld."

Nadat er een bom ontplofte in de garage van Beccars huis, nam Elsa Sánchez al het materiaal van haar ex-partner mee naar huis. "Er was geen specifieke dag waarop ik besloot De Eeuwige Auta te lezen. Het was een continuüm. Ik speelde met de boeken en aantekeningen die mijn grootmoeder had kunnen redden. En toen ik opgroeide, was mijn speeltuin die achterkamer van het huis, waar de herinneringen van mijn grootvader werden bewaard. Het was mijn contactpunt met het verleden."

Oesterheld herinnert zich hoe een boekenplank instortte door het enorme gewicht van het papier. "Ik begon die stapel boeken te lezen en zo kwam ik beetje bij beetje dichter bij het innerlijk leven van mijn grootvader, zijn kennis van de Engelse literatuur, zijn relatie met Borges...", merkt hij op. "In mijn verhaal zijn het intieme, het privé en het publieke met elkaar verweven. Die gevallen boeken zijn het privé; het publieke is de echo van deze zorgvuldig samengestelde heruitgave en van de serie. En het intieme... Elk jaar op 24 maart [de nationale herdenkingsdag voor waarheid en rechtvaardigheid in Argentinië] komen veel mensen met foto's van hun vermiste dierbaren. Dat ervaar ik als intiemer." Uiteraard heeft hij ook de advertenties in de serie gezien, die zijn beplakt met foto's van zijn grootvader, zijn tantes en zijn moeder. "Mijn grootmoeder maakte deel uit van de Grootmoeders van de Plaza de Mayo en zocht naar kleinkinderen die geboren hadden kunnen worden, als ze al bestaan, als ze geboren zouden worden... Ik wil de kwestie niet te veel verklappen, maar voor mijn grootmoeder was ze een drijvende kracht. Ze was een echte ziel, heel Keltisch, omdat haar ouders uit Pontevedra kwamen. Ze heeft al die pijn doorstaan en ook met liefde voor mij gezorgd." Van de vermiste familieleden werd alleen het lichaam van de jongste, Beatriz, teruggevonden.

De weg naar het grote scherm was ook lang en vol gevaren die Oesterheld, een audiovisueel producent die in de serie als uitvoerend producent optreedt, en zijn vrouw Laura Bruno hebben overwonnen. In zijn verslag bedankt hij zijn collega's voor deze reis en herinnert hij zich de benaderingen van de Spanjaard Adán Aliaga (die uiteindelijk een documentaire over zijn grootmoeder zou maken, La mujer del eternauta) en de Argentijn Lucrecia Martel. "Een andere acteur die me benaderde, was acteur Jeremy Renner. Hij was een enorme fan, maar hij wilde de actie naar de VS verplaatsen en in het Engels opnemen. Daar konden we geen compromis sluiten. Aan de andere kant begreep Netflix het wel."

Martín Oesterheld zet een stap voorwaarts en neemt de verantwoordelijkheid voor een van de belangrijkste veranderingen: het verhaal moderniseren. Hij legt uit: "Ik vond het concept van Juan Salvo als overlever, gedreven door de logica van een tweede kans, mooi. En dan is er de Malvinas-generatie, die grotendeels genegeerd is. Toen Salvo's leeftijd toenam en Ricardo Darín aan boord kwam, een keuze voorgesteld door producent Matías Mosteirín en regisseur Bruno Stagnaro, viel de hele puzzel op zijn plaats."