Sijena: Wat zijn volgens het MNAC de werkelijke risico's van het verplaatsen van muurschilderingen?

Tijdens de Burgeroorlog en tot het einde van de Tweede Wereldoorlog haastte Europa zich om zijn romaanse erfgoed te redden vanwege het risico dat het verloren zou gaan door bombardementen, branden en plunderingen die tijdens de conflicten plaatsvonden. De "strappo"-techniek, die gebruikt werd om de verflaag van een muurschildering van de ondergrond te scheiden, werd populair en veel muurschilderingen werden op deze manier gered. Dit is het geval in Sijena . Helaas heeft de gewelddadige aard van dit proces ook vele andere beschadigd, die voorgoed verloren zijn gegaan.

Nadat de raad van bestuur van het Nationaal Kunstmuseum van Catalonië zich "technisch niet in staat" had verklaard om de muurschilderingen te verwijderen en terug te brengen naar het Koninklijk Klooster van Santa María de Sijena, rijst de vraag hoe dit, als het eenmaal is gebeurd, wel mogelijk zal zijn. Het MNAC roept op tot de oprichting van een technisch team om de beste optie te evalueren en te kiezen. Is er een mogelijke optie of niet? "In 1936 was de urgentie bepalend voor het gebruik van 'strappo'. Momenteel is die urgentie er niet meer, aangezien de schilderijen zich niet in een risicovolle staat bevinden. Integendeel," merkte Simona Sajeva, directeur van de Interface Applied Conservation Engineering Studio en een van 's werelds meest vooraanstaande experts op het gebied van de restauratie van muurschilderingen, op in een extern rapport dat in 2016 in opdracht van het MNAC werd opgesteld. "Dit is een voordeel voor de schilderijen, aangezien elke beslissing hierover kan worden genomen door alle noodzakelijke voorafgaande technische beoordelingen uit te voeren," vervolgde ze. Daaraan werkt het MNAC, door alle noodzakelijke voorafgaande beoordelingen uit te voeren. Ook het Ministerie van Cultuur en de regering van Aragon zullen hierbij betrokken worden, in het belang van de stukken.

Volgens de studie die Sajeva uitvoerde om een ​​mogelijke verplaatsing van de schilderijen te beoordelen, zou het eerst nodig zijn om er zoveel mogelijk voor te zorgen dat de schilderijen niet beschadigd raken tijdens de ontmanteling. Vervolgens zou een haalbaar transportsysteem moeten worden opgezet met containers die momenteel geen vervoersvergunning hebben, dus een uitzondering zou moeten worden aangevraagd. Tegelijkertijd zou Sijena moeten worden aangepast om het milieusysteem zo goed mogelijk te beheersen. Sajeva spreekt van "een jaar wachten" na de aanpassing van de ruimte vóór de definitieve verplaatsing om ervoor te zorgen dat de problemen waarmee de toekomstige tentoonstellingsruimte voor de muurschilderingen momenteel kampt, zich niet herhalen. Kan Aragón zo lang wachten? Hoe urgent is de verplaatsing?

Het grootste probleem bij het ontmantelen van de structuur waarin de muurschilderingen zich momenteel bevinden, is dat het niet mogelijk is om ze te scheiden van het canvas van de houten structuren. Met andere woorden, de volledige structuren zouden getransporteerd moeten worden. In de rechtszaak in 2016, die in het voordeel van het Sijena-klooster oordeelde, werd al gesteld dat de overdracht "niet onmogelijk" was. Er was slechts één voorwaarde: "het schilderij mag niet van het canvas worden gescheiden, noch het canvas van het hout", aldus Rosa Maria Gasol y Fargas, restaurateur en restaurateur van muurschilderingen.

De huidige staat van de schilderijen, met snijwonden, diverse soorten schade en transformaties als gevolg van chemische reacties die tijdens de brand zijn opgetreden, vereist dat de twee houten halve bogen met de schilderijen van de metalen constructie worden gescheiden. Vervolgens moeten ze op zeer stevige steunen worden geplaatst om vervorming te minimaliseren en worden vervoerd in containers die groot genoeg zijn om de huidige limiet van 4 meter hoog en 2,5 meter breed, zoals toegestaan ​​door de verkeersregels, te overschrijden.

Waar alle experts, zowel die uit Aragon als die van het MNAC, het over eens zijn, is dat de extreem kwetsbare staat van de schilderingen extreme voorzichtigheid vereist. Volgens Sajeva kan het transport waarmee de muurschilderingen van Sijena naar het MNAC werden gebracht, gezien de nieuwe conserveringsnormen, nu niet meer hetzelfde zijn.

De afstand van het MNAC naar het klooster van Sijena bedraagt ​​ongeveer 250 kilometer, wat met een gemiddelde snelheid van 80 kilometer per uur in iets meer dan drie uur kan worden afgelegd. De ideale reissnelheid zou echter nader onderzocht moeten worden, rekening houdend met de trillingen waaraan de schilderingen zouden worden blootgesteld. Ten eerste is het niet mogelijk om langzaam te reizen, omdat dit de tijd verlengt waaraan de schilderingen aan ongeschikte omstandigheden worden blootgesteld. Ook is het niet verstandig om snel te reizen, omdat dit het risico op oncontroleerbare trillingen vergroot, waardoor delen van de verflaag zouden kunnen loslaten.

Volgens Simona Sajeva moet worden opgemerkt dat de collectie nooit een vergelijkbaar transport heeft ondergaan. "Slechts kleine delen van de schilderijen zijn uitgeleend aan andere musea. In alle gevallen gaat het om kleine delen op multiplex, wat een doorlopend, uniform en stijf oppervlak voor de schilderijen garandeert", schrijft ze.

Het MNAC heeft de muurschilderingen in zaal 16, in een kelder met strikt gecontroleerde omgevingsomstandigheden. Als de schilderijen zouden terugkeren naar het Koninklijk Klooster van Santa María de Sijena , zou deze controle voorlopig niet mogelijk zijn. De ruimte zou daarom zo toegankelijk mogelijk moeten worden gemaakt om ze te kunnen controleren. "De ruimte is omgeven door het dak en er is geen andere afgesloten ruimte erboven. De tentoonstellingsruimte zou dus in direct contact staan ​​met de buitenwereld en blootgesteld worden aan dagelijkse klimaatschommelingen", aldus de studio.

Een ander probleem dat de studie aan het licht brengt, is dat de funderingen zich ook direct op de grond bevinden, die verzadigd is met water, waardoor een zeer vochtige omgeving ontstaat. "De relatieve vochtigheid in de bovenste laag kan zeer hoge waarden bereiken door capillaire opstijging vanuit de grond. Dit maakt het beheersen van thermische en hygrometrische waarden veel moeilijker", stelt hij.

Een ander probleem zou de blootstelling aan zonlicht zijn. Het klooster heeft momenteel openingen die licht binnenlaten, en de zon is een aartsvijand van de schilderijen. "De openingen die direct in contact staan ​​met de buitenomgeving vormen een discontinuïteit in de isolatie van de ruimte", concludeert hij. Vóór elke verhuizing zou het klooster grondig gerenoveerd moeten worden om ervoor te zorgen dat er geen risico's meer zijn voor de schilderijen.

Een ander mogelijk probleem met de verhuizing zou de toegang van de werken tot de huidige kapittelzaal van Sijena zijn. Deze lijkt "geen openingen te hebben die groot genoeg zijn om toegang te bieden tot de schilderijen die op hun steunen zijn gemonteerd". Ten tijde van het onderzoek was de toegangsweg naar de ruimte de kloostergalerij, waarvan de huidige waarde niet gelijk zou zijn aan de huidige tentoonstelling van de schilderijen.

Om met de hermontage te beginnen, noemt Sajeva vier mogelijke methoden. De eerste is om alleen de stoffen en het multiplex te vervangen en de steunen te verwijderen. Dit is de meest traumatische en minst aan te raden methode, omdat het geen garantie biedt op schade aan de onderdelen.

Het is ook niet aan te raden vanwege de oplosbare zouten in combinatie met de vochtigheid in de kloostermuren. Deze combinatie kan het ontstaan ​​van "biologische kolonisatie" versnellen. Hij noemt als voorbeeld enkele muurschilderingen die in San Baudelio de Berlanga zijn verwijderd. Ze werden van de architectonische structuren losgetrokken vanwege hun slechte staat van conservering. Ze werden in 1964 verwijderd en 37 jaar later teruggeplaatst op hun oorspronkelijke locatie. Tien jaar later, in 2012, constateerde hetzelfde Spaanse Instituut voor Cultureel Erfgoed de verslechtering van de conserveringscondities van de schilderijen, met de opkomst van schimmel. De omstandigheden in Sijena en San Baudelio zijn zeer vergelijkbaar.

De tweede is het behouden van het canvas, het multiplex en de houten spieramen. Volgens Sajeva zou dit leiden tot een "geometrische incongruentie" die, indien gecorrigeerd, problemen zou veroorzaken met de fixatie en stevigheid van de schilderijen, die essentieel zijn voor hun conservering.

De derde optie is het opnieuw monteren van het volledige ondersteuningssysteem voor Kamer 16 van het MNAC . In principe is dit niet haalbaar, omdat de installatie van het MNAC het interieur van het Sijena-klooster nabootst en, aangezien het overlapt met de muren, dezelfde ondersteuningen niet zouden passen.

Een andere optie zou zijn om een ​​compleet ander systeem te gebruiken. Volgens het rapport zou het nieuwe verankeringssysteem ofwel stijfheid moeten bieden (om de spanning en vervorming te behouden die passen bij de omstandigheden van de schilderijen) ofwel ruimte moeten laten voor het hout. Het zou ook consistent moeten zijn met de bestaande structuren, de risico's van direct contact moeten elimineren en onderhoud van de schilderijen en de steunen mogelijk moeten maken.

Volgens de theoretische natuurkunde bestaan ​​er praktisch geen onmogelijke verschijnselen. De twee door het MNAC gepresenteerde experts beweerden dat het "niet onmogelijk" is om de muurschilderingen te verplaatsen zonder ze te beschadigen. Het probleem is dat niemand weet hoe het mogelijk is of hoe het moet. De technici in Aragon zouden misschien een optimaal systeem kunnen bedenken dat, in theorie, een mogelijke overdracht van de muurschilderingen zonder enige schade suggereert. Het probleem is dat de gegevens die een dergelijke aanpak afraden, erop wijzen dat het, hoewel mogelijk, zeer onwaarschijnlijk is. De loterij winnen is niet onmogelijk. De loterij winnen is onwaarschijnlijk. Twee keer de loterij winnen is nog onwaarschijnlijker. Dus, is het het risico waard? Als de problemen met de demontage overwonnen kunnen worden; als de transportproblemen overwonnen kunnen worden; als de toegangsproblemen overwonnen kunnen worden en er geen problemen zijn met de plaatsing; en als er uiteindelijk een ruimte voor optimale conservering van de schilderijen kan worden gebouwd, zal alles perfect zijn. Dan zullen we het hebben over het Sijena-wonder. Is het de moeite waard om wonderen te spelen?

Volgens Simona Sajeva is het antwoord nee. "Aangezien de noodsituatie die in 1936 tot de strappo leidde, niet meer bestaat, kan elke beslissing over de schilderijen en hun conservering op een weloverwogen en gewetensvolle manier worden genomen." Dit zal het werk zijn van de technische commissie, met specialisten uit Aragon, Spanje en Catalonië, op verzoek van het MNAC. Laat de schilderijen terugkeren, maar laat ze intact terugkeren.