Thomas Adès dirigeert Ravel: “Hij durfde zijn technische verfijning in dienst te stellen van een bijna kinderlijke emotie.”

Thomas Adès verdeelt zijn agenda al een tijdje tussen een appartement in het centrum van Londen, waar hij 54 jaar geleden werd geboren, en een bescheiden maar elegant huis in de Hollywood Hills. "In Los Angeles geniet ik van de natuur zonder het comfort van een grote stad op te geven", legt de Britse componist en dirigent telefonisch uit vanuit zijn studio. "Zes maanden per jaar leef ik omringd door coyotes, kraaien, wasberen en zelfs ratelslangen." In deze "dromerige en bijna onwerkelijke" omgeving, niet ver van de tuin aan Mabery Road waar Arnold Schönberg pingpong speelde met Johnny Weissmuller, hebben de contrasten met het oude Europa nieuwe vormen van expressie gevonden. "Plotseling laat een buurman je een schuilplaats zien, vol wapens en explosieven, die eruitziet als iets uit een David Lynch -film", geeft hij toe. "Die donkere kant van Hollywood blijft me verbazen."

De ontzag die Spanje bij hem opwekt is even intens, beweert hij, zij het van een andere aard. "De eerste buitenlandse stad die ik bezocht, toen ik 12 was, was Bilbao, en sindsdien is de Spaanse cultuur zeer aanwezig in mijn leven", bekent Adès, aan de vooravond van zijn reis naar San Sebastián om het Orchestre National de l'Opéra National de Paris en pianist Kirill Gerstein te dirigeren, komende woensdag in het laatste deel van de 86e editie van de Musical Fortnight. Het eerste deel van het concert zal worden gewijd aan de 150e geboortedag van Ravel. "Geen enkele andere componist heeft het aangedurfd de technische verfijning van zijn partituren in dienst te stellen van een bijna kinderlijke emotie", merkt hij op over Le Tombeau de Couperin , het Concerto de la Linkerhand en La Valse . "Als ik naar deze stukken luister, voel ik me als een kind dat net getuige is geweest van een fascinerende goocheltruc."

Het programma vervolgt met het Pianoconcert dat Adès componeerde om het "immense talent en de grenzeloze veelzijdigheid" van zijn vriend Gerstein te weerspiegelen, die het in 2019 in première bracht op verzoek van het Boston Symphony Orchestra. Sindsdien heeft hij het vijftig keer uitgevoerd in zalen over de hele wereld. "De partituur past perfect bij Kirills persoonlijkheid en combineert de frisheid van jazz met momenten van intimiteit of de meest radicale virtuositeit, zoals we hem bij Brahms hebben zien doen. Hij memoriseert de stukken niet alleen, maar bestudeert ze ook diepgaand om alles eruit te halen wat verder gaat dan de noten." Adès volgde ook een opleiding tot pianist, maar schrapte recitals al lang geleden van zijn programma. "Het spelen van mijn eigen muziek maakt me angstig", bekent hij. "Alleen als ik alleen ben, durf ik de grote werken van Beethoven, Stravinsky en Bartók in handen te krijgen."

Dirigeren, zegt hij, is een ander verhaal. "Op het podium voel ik dat ik een doel heb te vervullen, al is het maar om de musici er zachtjes van te overtuigen dat wat ik heb geschreven niet zo moeilijk te benaderen is als het op het eerste gezicht misschien lijkt," grapt hij. "Het is tenslotte mijn eigen stem die klinkt..." Het zal niet de eerste keer zijn dat hij met zijn dirigeerstok het onmiskenbare geluid van het huisorkest van de Opéra Bastille vormgeeft. Met hen dirigeerde hij afgelopen februari de Parijse première van zijn opera The Exterminating Angel , na het succes, het vorige seizoen op het podium van het naburige Palais Garnier, van Dante's , een ballet geïnspireerd op De Goddelijke Komedie . "Het waren buitengewoon verrijkende ervaringen, want het werk in de orkestbak dwingt je om al je vijf zintuigen alert te houden," herinnert hij zich. "In operahuizen komt alles neer op een combinatie van onvoorziene gebeurtenissen die je zo snel mogelijk moet weten te beheersen."

Twee jaar geleden ontving Adès de Frontiers of Knowledge Award van de BBVA Foundation in de categorie Muziek en Opera, samen met een cheque van € 400.000. "Sinds ik de prijs heb ontvangen, accepteer ik geen deadlines meer; ik wacht tot ik een duidelijk idee heb voordat ik een datum vastleg", pocht hij. "Of, om het anders te zeggen: wat ik met dat geld heb gekocht, was niets anders dan tijd." Toen de beslissing van de jury openbaar werd gemaakt, kon niemand verklaren waarom zijn opera The Exterminating Angel , gebaseerd op Buñuels film, nog geen enkel gordijn in Spanje had geopend, afgezien van de concerten die hij zelf dirigeerde in het Auditorium van Madrid, waar hij het Nationaal Orkest en Koor van Spanje dirigeerde, dat zijn symfonie The Exterminating Angel coproduceerde met andere muziekinstellingen. "Het goede nieuws is dat we al in gesprek zijn met het Liceu", bevestigt hij. "Als alles goed gaat, is de voorstelling daar in 2027 te zien."

Het werk zal in Barcelona aankomen in de productie die de Bastille aan Calixto Bieito toevertrouwde. In tegenstelling tot de bewerkingen in Salzburg, Londen, New York en Kopenhagen maakt het beter gebruik van de surrealistische esthetiek waarmee Adès, de zoon van een kunsthistoricus, zich zo identificeert. "Ik groeide op omringd door beelden van Dalí en keek naar films van Buñuel," herinnert hij zich. "Zelfs Monty Python putte uit die bronnen." De honderd jaar die zijn opera scheiden van Bretons manifest bevestigen alleen maar wat Adès "cyclische patronen" noemt tussen de 20e en 21e eeuw, zoals "pandemieën of de opkomst van het autoritarisme." Ook zijn Pianoconcert ontsnapt niet aan het spel van spiegels, aangezien de driedelige structuur ( snel - langzaam - snel ) de invloed van Prokofjev en Bartók overneemt. "Elke terugkeer naar het classicisme is anders, dus je moet het aanpassen aan je eigen taal," concludeert hij.

Bovendien verwijst de muziek van Adès naar het heden en soms anticipeert hij zelfs op de toekomst, zoals blijkt uit zijn profetische cantates America en Totentanz , over de maatschappelijke ondergang van onze tijd en de Zwarte Dood. "Hoewel ik een zekere Cassandra-reputatie heb opgebouwd, kan ik niet meer waarnemen dan wat er al in de lucht hangt die we inademen", legt de Britse componist uit, die zijn vakantie op de Azoren doorbracht met het lezen van Thomas Manns Jozef en zijn broers . "Nu de waarheid van de feiten wordt bedreigd door alternatieve verhalen van kunstmatige intelligentie, moeten wij kunstenaars bijdragen aan het behoud van de realiteit", reflecteert Adès, die al enkele weken bezig is met het schrijven van een cyclus liederen in verschillende formaten. "Er is niets zo solide of authentiek als de menselijke stem of een muzikant die zijn instrument bespeelt voor een volle zaal."