Van Ortega tot Roig: prestaties en misstappen van filantropie in Spanje

Nu polarisatie elke politieke insinuatie heeft veranderd in een gegarandeerd gevecht , in een ritueel dat op sociale media net zo theatraal wordt gemaakt als een uitvoering van La verbena de la paloma , is het de moeite waard om op te merken dat sommige controverses, afgezien van alle ruis, waardevoller zijn dan andere, omdat ze complex zijn.

Voorbeeld. Hoewel de tegengestelde standpunten bij elke donatie van Amancio Ortega perfect op elkaar aansluiten – tussen de miljonair die zijn identiteit wil witwassen en de droomfilantroop – kent de politieke kwestie die op het spel staat – filantropie in sensationele vrijemarktmaatschappijen – te veel facetten om over te laten aan de grillen van sociale media.

Carlos Almela neemt in zijn essay "Bastard Philanthropy" (Círculo de Bellas Artes) de taak op zich om de meloen te ontleden. We praten met hem over witwassen, altruïsme en waarom we geen filantropische helden nodig hebben (maar wel hun geld).

VRAAG. De herbouw van de Notre-Dame was de laatste grote demonstratie van filantropische kracht... met zijn schaduwzijde. Tussen feestvieren en exhibitionisme. Wat ging daar mis?

ANTWOORD: Nou, dat is het precies: we leven in een spektakelmaatschappij waar donaties, traditioneel discreter, in scène worden gezet. En deze media-aandacht toont zowel applaus als boegeroep, wat zowel de legitimiteit van grootschalige liefdadigheid om in te grijpen in het algemeen belang... als de kwetsbaarheid ervan weerspiegelt.

Franse luxe-industriëlen waren de eersten die na de brand verklaringen en persberichten uitbrachten. De familie Pinault (Kering) deed de eerste stap met een eerste toezegging van €100 miljoen… terwijl de kathedraal nog praktisch rookte. Bernard Arnault (LVMH) en de familie Bettencourt (L'Oréal) volgden, met elk €200 miljoen.

Het is belangrijk om te vermelden dat Macron op de avond van de brand al een oproep tot donaties had gedaan en dat het Ministerie van Cultuur snel vier voertuigen had geregeld om hen te ontvangen. Het zou oneerlijk zijn om te zeggen dat deze ultrarijken zich gedroegen als gewapende klanten.

Er zijn echter nog twee andere kwesties in de controverse.

De eerste heeft te maken met het symbolische niveau. Gezien de belastingvoordelen die het Franse patronagesysteem biedt en de kosten die het met zich meebrengt voor de staatskas, dragen in werkelijkheid alle Fransen bij aan wat later werd gepresenteerd als een donatie van Pinault of Arnault. Waarom zoveel applaus voor de economische elite en niet meer lof voor de belangrijke (en anonieme) massafilantropie?

De tweede kwestie betreft sociale rechtvaardigheid. In een wereld die geplaagd wordt door groeiende sociaaleconomische ongelijkheid, is er iets obsceens aan het feit dat de elite direct geld kan bijdragen dat vaak moeilijk te vinden lijkt. En dit roept de vraag op naar de hiërarchie van maatschappelijke doelen. Waarom slaagt Notre Dame erin om in slechts enkele weken miljarden euro's op te halen, terwijl de strijd tegen dakloosheid, racisme of Palestijnse vluchtelingen daar maar net in slaagt?

In het boek omarm ik Tina Turners hymne: " We hebben geen nieuwe held nodig." Als we in democratie geloven, moeten we ook zien dat de elite de handen uit de mouwen steekt, samen met het volk, met sociale bewegingen. Niet alleen met hun chequeboekjes.

V. De Valenciaanse Dana was bijna een experiment in de verschillende vormen van overheidssteun en particuliere liefdadigheid. Wie van de twee, bureaucratie en directe actie, trage orde en duizelingwekkende chaos, pakte de situatie effectiever aan?

A. Het is duidelijk dat tijdens de Dana de belangrijkste entiteit die helaas faalde, een publieke entiteit was: de Generalitat. En die faalde door onverantwoordelijkheid, met bezuinigingen op de regionale noodhulpdienst als achtergrond.

Dat gezegd hebbende, kwamen tijdens de Dana alle soorten acties (publiek, privé, burger) samen om op de tragedie te reageren. Hierdoor konden we de competitieve en complementaire verhoudingen tussen de staat, de burgermaatschappij en de gemeenschap opnieuw overdenken.

De golf van vrijgevigheid en burgerzin was ongelooflijk, van de buren die mensen in hun huizen verwelkomden tot de mensen uit heel Spanje die arriveerden met scheppen, voedsel en water. Die reactie was natuurlijk de eerste, maar zonder de publieke organisatie van deze burgermacht zou alles een chaos zijn geweest.

Opgemerkt moet worden dat, hoe positief particuliere en maatschappelijke vrijgevigheid ook mag zijn, deze altijd merkbaarder is in noodsituaties dan bij wederopbouw. ​​In de beginjaren van de Dana kwamen Amancio Ortega, Juan Roig, de Koningen en Rosalía er allemaal langs. Sommigen droegen honderden miljoenen euro's bij, anderen doneerden hun institutionele of symbolische kapitaal, of namen zelfs een schop ter hand.

Maar er wordt een grondige wederopbouw uitgevoerd met publieke middelen, met lokale belanghebbenden, met gemeenteraden, met basisorganisaties zoals de Fundació Horta Sud, die de dagelijkse relaties met de gemeenschap en de scholen onderhoudt, en die zelfs de noodzakelijke transformaties in de regio overweegt.

Het is ook duidelijk dat de verdeling van staatssteun, vanwege administratieve controles, niet zo flexibel kan zijn als die van Mercadona. Hoe komt dat? Komt dit door decennia van neoliberalisme dat probeert de ineffectiviteit van publieke diensten aan te tonen en te provoceren? Komt dit door decennia van corruptie, die nog steeds wijdverbreid is en ons dwingt tot systemen met omslachtige bureaucratieën en controles? Komt dit door een gebrek aan institutionele verbeeldingskracht en juridische innovatie?

Voor toekomstige situaties is het beter om de samenwerkingsmechanismen tussen publiek, private en lokale gemeenschappen te verbeteren dan te vechten over wie de eer verdient. Het is duidelijk dat de respons effectiever is wanneer iedereen samenwerkt.

V. Een kijkje in het werk van Mercadona. Tijdens de Dana stond de organisatie in de schijnwerpers op sociale media, zowel in positieve als in negatieve zin, van hulp aan slachtoffers van de overstroming tot de bezorgers van de supermarkten die door de overstroming werden getroffen. Hoe zou u hun werk na de overstroming omschrijven?

A. Op filantropisch vlak was Mercadona 's actie opmerkelijk, snel en positief: ze lanceerden een subsidie ​​van € 40 miljoen voor getroffen werknemers; de Business Navy droeg nog eens € 25 miljoen bij aan steun aan zelfstandigen, het midden- en kleinbedrijf en startups . Er werden ook middelen en hulp toegewezen aan scholen, met bijzondere aandacht voor kantines.

Bovendien ondersteunde Juan Roig [eigenaar van Mercadona] via de stichtingen die hij leidt en die expertise hebben op deze gebieden, sportfederaties bij het inzamelen van materiaal en het hervatten van hun activiteiten. Hortensia Herrero [Roigs vrouw en vicevoorzitter van Mercadona] deed hetzelfde in de culturele sector, met 4 miljoen euro voor zijdehandwerk, fanfares en dansscholen.

Dat gezegd hebbende, en deze maatregelen toejuichen, ontslaat dit de eigenaar van Mercadona van kritiek? Die middag, toen veel bedrijven hun deuren sloten om hun werknemers te beschermen, liet Mercadona de kans liggen om het goede voorbeeld te geven door zijn personeel te beschermen.

Het toejuichen van de filantropie van de Roigs mag ons er niet van weerhouden hun bedrijf te bekritiseren als daar een reden voor is, of het nu gaat om het management, de prijsmarge of het bedrijfsmodel. We moeten in staat zijn om te kwalificeren.

De weg naar vooruitgang in bedrijfssponsoring ligt in meer coherentie. Hopelijk krijgen we bedrijven die zich echt inzetten voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, met duurzame bedrijfsmodellen, en die tegelijkertijd zoveel mogelijk van hun winst besteden aan het algemeen belang.

We zitten nog steeds vast in een christelijk debat over de vraag of de beschermheer een goed mens is. De goedheid van Amancio is niet de relevante kwestie.

V. In dit opzicht is Amancio Ortega de koning van de discussies over filantropie, van "hij probeert zichzelf alleen maar wit te wassen" tot "naast het weggeven van zijn fortuin, klaag je ook nog eens." Wat vertellen deze discussies ons over de grenzen van filantropie?

A. Ons wordt verteld dat er een gebrek is aan maatschappelijke consensus over filantropie. Dat het negentiende-eeuwse sociale contract niet meer werkt en dat er behoefte is aan consensus. Het is logisch dat in een democratie die vooruitgang nastreeft, de filantropische actie van de zakelijke elite de meeste wrijving veroorzaakt, omdat we hebben geleerd neer te kijken op de machtigen, zelfs de meest goedbedoelenden.

Nu u het woord "witwassen " noemt, begin ik met de economische kant: filantropie is geen witwassen; het is geen fiscaal winstgevende activiteit. Wie geld doneert, verliest geld, ongeacht hoeveel aftrekposten er zijn. Uit onderzoek is gebleken dat deze belastingvoordelen niet doorslaggevend zijn, en dat ze doorgaans ook niet de belangrijkste reden zijn voor het mecenaat van particulieren en bedrijven.

Een ander probleem is imago-witwassen. Wat ik in het boek probeer uit te leggen, is dat wanneer we ons te veel richten op witwassen, gewetensaankopen of pauselijke bullen, we gevangen blijven in een christelijk debat over de vraag of een klant een goed mens is of niet.

Eerlijk gezegd denk ik als filantroop niet dat Amancio's vriendelijkheid de relevante kwestie is. Ik denk dat het belangrijker is om de nauwkeurigheid van zijn filantropische werk, de kwaliteit van het werk van zijn stichting of zijn jarenlange inzet voor de volksgezondheid te beoordelen.

V. Laten we het hebben over twee specifieke filantropische initiatieven van de eigenaar van Zara: kankerbestrijdende machines en het Dana-fonds. Hoe zie jij ze?

A. Wat de kankerbestrijdende machines betreft, denk ik dat er verschillende positieve punten te noemen zijn. Het is een programma in samenwerking met ziekenhuizen en regionale gezondheidsautoriteiten. Amancio heeft met zijn machines geen privékliniek opgezet ; hij erkent en eert juist het openbare zorgstelsel.

Het is ook een programma dat de rol laat zien die filantropie vandaag de dag wil spelen: het werk van de overheid aanvullen, in dit geval op het gebied van welzijn, door innovaties te bieden die anders langer op zich zouden laten wachten. Het programma werd geleidelijk getest en vervolgens uitgebreid naar verschillende locaties in Spanje, en wordt nu ook in Portugal uitgerold.

Er is echter een gebrek aan consensus over de implementatie ervan, de dialoog met medische federaties en de grotere transparantie in de rapportage. Er klonk veel kritiek van politieke partijen en medische verenigingen, die verwachtten dat de inzet ter plaatse traag, kostbaar en onvoorspelbaar zou zijn. Waarom deze apparaten en niet andere urgente problemen op het gebied van de volksgezondheid? Is de beslissing gebaseerd op Amancio's vermoeden, zijn biografie, of op een grondig rapport opgesteld in samenwerking met universiteiten en sociale partners?

Dat je de middelen en resources hebt, betekent niet dat je vrijelijk kunt beslissen dat ziekenhuizen deze of gene machine nodig hebben. Je kunt een wens, een intuïtie, een voorstel hebben, maar je moet strategieën, argumenten, consensus en een netwerk opbouwen.

Wat het Dana-fonds betreft, bevinden we ons in de noodfase, met een meer tijdige en substantiële donatie: 100 miljoen euro aan directe hulp voor de getroffenen, overgemaakt via de gemeenten L'Horta Sud en Castilla-La Mancha. Door de publieke sector te gebruiken, wordt transparantie, gelijkheid en uniformiteit gegarandeerd: de Amancio Ortega Foundation mist het team of de expertise om deze hulp te verdelen. Maar zouden andere kanalen, gezien de relatieve administratieve traagheid, even veilig, maar flexibeler zijn geweest?

V. Wat vindt u van het filantropische werk van Rosalía Mera (oprichter van Zara en ex-vrouw van Amancio)?

A. Haar filantropische reis is prachtig; het gaat over de komst van een kind met een functionele beperking in de wereld, en van daaruit de wens om een ​​filantropisch project op te zetten, zoals Paideia Galiza . Weinig mecenassen doen wat zij deed: een opleiding tot docent volgen en tegelijkertijd vormgeven aan deze stichting die zich inzet voor onderwijs en inclusie. Deze liefde voor kennis vertaalde zich in een reeks publicaties van buitenlandse essays over kritische pedagogiek die, naar ik aanneem, destijds moeilijk in het Spaans te vinden waren.

Rosalía Mera deed meer. Ze was een van de weinige mecenassen, met haar financiële draagkracht, die zich achter de Prestige mobiliseerde, het werk van de Indignados tijdens de 15M-beweging toejuichte en streed voor het recht op abortus toen de Volkspartij (PP) dreigde terug te deinzen. Haar streven om de Galicische taal te beschermen en te verdedigen is ook opvallend.

Deze consistentie is ongebruikelijk. En juist daarom denk ik dat uw stichting nog vooruitstrevender, transparanter en interactiever zou kunnen communiceren, zou kunnen experimenteren met opener vormen van bestuur, participatieve fondsenwerving zou kunnen toepassen en grotere risico's zou kunnen nemen met haar programma's.

"In Spanje bestaat de helft van de jaarlijkse filantropische inspanning uit individuele donaties, waarvan het overgrote deel anoniem is."

V. Welke rol spelen anonieme donaties in het Spaanse filantropische systeem?

A. Anonieme donaties zijn cruciaal omdat ze de derde sector onschatbare economische en politieke autonomie bieden. NGO's zoals Oxfam, Greenpeace en Amnesty International, om er maar een paar te noemen, willen en mogen niet afhankelijk zijn van overheidsrichtlijnen.

In Spanje bestaat de helft van de jaarlijkse filantropische inspanning uit individuele donaties. Het overgrote deel daarvan is anoniem.

Onze wet op het patronaat moedigt kleine donaties aan (zoals de contributies die we doorgaans aan verenigingen betalen). Dit lijkt ons misschien te ver verwijderd van de belastingvoordelen in Frankrijk of de Verenigde Staten, maar voor mij is het een teken van een herverdeling van de macht om te doneren en bij te dragen aan het algemeen belang en aan een gezond ecosysteem.

Naast de donaties moeten we ook de talloze gebaren van zorg voor het algemeen belang vieren die niet in geld zijn uit te drukken: vrijwilligerswerk, activisme, betrokkenheid bij zelfbeheerde sociale centra, steun onder buren, voedsel donaties, inzet voor ecologie... Of is het gewoon liefde voor de mensheid (filantropie) van de Gateses, Soros, Gulbenkian en La Caixa ?

V. Geef mij een duidelijk voorbeeld van filantropie als witwassen van geld door bedrijven.

A. Het is niet eenvoudig om te bewijzen dat bedrijven geld witwassen via liefdadigheid. Als dat wel het geval is, blijft er doorgaans geen bewijs achter van de flagrante misdaad.

Er is het schandaal rond de familie Sackler , eigenaren van het farmaceutische bedrijf Purdue, die hun verslaving en de verwoestende effecten van hun opioïden verborgen hielden. Hun artistieke filantropie is wel eens omschreven als een enorme doofpotaffaire. Mobilisaties zoals die van Nan Goldin en het PAIN-collectief dwongen het Louvre, het Met en tientallen culturele instellingen om plaquettes met de naam Sackler te verwijderen en donaties van de familie te weigeren. Maar zoals het boek Empire of Pain opmerkt, is het niet zo eenvoudig om het directe verband aan te tonen: de Sacklers doneerden hun hele leven al, decennia vóór het succes van de opiaat OxyContin. Wat wel duidelijk is, is dat filantropie hen status en genialiteit bracht; en dat ze koste wat kost vermeden hun achternaam met het farmaceutische bedrijf te associëren. Ze wilden dat Sackler één ding was, en Purdue een ander.

Dan is er nog de tabaksfabrikant Philip Morris, die op schaamteloze wijze zijn patronage misbruikt om de culturele instellingen in New York die het financiert te chanteren: het bedrijf moedigt hen aan zich te verzetten tegen antirookwetgeving (zoals onderzoeker Chin-Tao Wu aantoont in Privatizing Culture ).

V. In het boek wijst u erop dat de critici die alle liefdadigheid afdoen als een fooi van de rijken, preciezer zouden moeten zijn. Hoe zou goede liefdadigheid eruit moeten zien?

A. Om te beginnen vertegenwoordigt deze liefdadigheidsinstelling bijna 2,4% van het Spaanse bbp, 589.000 banen en € 6 miljard aan donaties en programma's, volgens een analyse van de Spaanse Vereniging van Stichtingen. Natuurlijk is liefdadigheid marginaal vergeleken met de staat of de markt, maar de maatschappelijke verandering die we nodig hebben, ontstaat vaak in de marge.

Goede filantropie, ik noem het in het boek 'bastaard': het is een kind van het kapitaal, van de burgermaatschappij, van de moderniteit natuurlijk, maar ook van sociale bewegingen, van een echte inzet voor sociale rechtvaardigheid.

In het boek analyseer ik vijf kernelementen: het opgeven van lauweren, heldendom en protagonisme en het erkennen van andere maatschappelijke krachten die verandering teweegbrengen als medeplichtigen; het nauw samenwerken met de publieke sector; het volledig professionaliseren van filantropie, vooral door profielen te diversifiëren (er zijn genoeg financiers en marketingprofessionals, maar er is een gebrek aan experts in de maatschappelijke doelen die worden nagestreefd!); het herverdelen van macht, het transformeren van raden van bestuur zodat ze geen clubs meer zijn voor rijke, blanke mannen, het oprichten van deskundigencomités, het vertrouwen in professionele teams en het bedenken van mechanismen voor de verdeling van fondsen die met begunstigden worden gedeeld. En tot slot, waar die bestaat, het erkennen van de burgerlijke, blanke, koloniale, patriarchale verbondenheid van filantropie als uitgangspunt om dingen anders te doen, vanuit het perspectief van de sociale economie en het leven centraal te stellen, zoals Yayo Herrero zou zeggen. Wij moeten het accepteren en de verantwoordelijkheid nemen, zoals Alfred Nobel deed: dynamiet uitvinden, maar later tenminste een Vredesprijs creëren.