Hoe eigentijds is Dan Browns succesrecept?

Een golem zwerft door de donkere steegjes van Praag. Het wezen van klei heeft drie Hebreeuwse letters in zijn voorhoofd gekerfd, die het woord "waarheid" vormen. Hij laat lijken achter in zijn zoektocht naar wraak.

De Golem is een van de hoofdpersonen in Dan Browns nieuwste roman, "The Secret of Secrets". Zijn boeken, van "Illuminati" tot "De Da Vinci Code", vertellen over geheime genootschappen en machtige organisaties die ver buiten het zicht van het publiek aan de touwtjes trekken. Ze zijn in 56 talen vertaald en hebben wereldwijd meer dan 250 miljoen exemplaren verkocht. Fans van de Amerikaanse auteur moesten acht jaar wachten op een nieuw avontuur van symbolenonderzoeker Robert Langdon. Inmiddels heeft de bestsellerauteur een muzikaal kinderboek gepubliceerd en, naar eigen zeggen, uitgebreider onderzoek gedaan dan ooit tevoren. Het resultaat is een boek van 800 pagina's, waarvan sommige Wikipedia-achtige bijlagen bevatten.

Dan Browns handelsmerk is het verweven van snelle thrillerplots vol cliffhangers met verklarende stukken. Hoewel zijn fans hier dol op zijn, levert het hem ook veel kritiek op. Browns onderscheid tussen wetenschappelijke bevindingen en esoterische retoriek is notoir vaag. Zijn epische complotverhalen drukken een verlangen uit naar betekenis, naar een doel in het onverklaarbare, maar er is iets cruciaals veranderd sinds zijn laatste roman: een ruwe mix van halve waarheden en complotmythen floreert nu in de wereld van politiek en sociale media. Niet alleen Browns Golem gelooft dat hij het monopolie op de waarheid heeft, maar dat geldt ook voor de Amerikaanse president Donald Trump, wiens eigen platform, "Truth Social", de nobele waarheid in zijn naam draagt. Op dit punt heeft het alledaagse discours de fictie ingehaald.

Je kunt je afvragen of dit Dan Brown minder eigentijds maakt of juist meer visionair. Zijn literaire avonturen zijn tot nu toe zo aantrekkelijk geweest omdat ze een cathartische bevrijding bieden van archaïsche angsten, terwijl ze tegelijkertijd genieten van de sensatie van het wegkruipen onder de bank. Maar wat als de werkelijkheid gruwelijker is geworden dan fictie? Wat als een groeiend leger van heersers en internettrollen de wereld verdeelt in nepnieuws en zelfverklaarde "waarheden" naar eigen smaak?

In 2018 zei Brown, verwijzend naar de oorspronkelijke titel van een van zijn beroemdste werken ("De Da Vinci Code"): "Als ik 'De Trump Code' had geschreven, zou niemand me geloven. De realiteit heeft de fictie ingehaald." Desondanks noemde Brown de grillige techondernemer Elon Musk onlangs een veelbelovende literaire figuur.

De Zwitserse sociaal wetenschapper Marko Ković doet onderzoek naar complottheorieën. Hij legt uit hoe aantrekkelijk ze zijn voor RND: "Films, series en boeken waarin een groot complot wordt onthuld, vertellen gewoon spannende verhalen." Ook complottheorieën uit het echte leven zijn vermakelijk, "maar ze geven ons ook het gevoel dat we begrijpen waarom er nare dingen gebeuren. Dat is een zeer sterke psychologische behoefte."

Het basiselement van de populaire complotthriller is de oprechte held die de samenzwering aan het licht brengt en zo de machtige schurken een halt toeroept. In Browns werk wordt deze rol doorgaans vervuld door wetenschapper Robert Langdon. Trump gebruikt uiteindelijk ook dergelijke traditionele verhalen wanneer hij zichzelf afschildert als een oprecht man die actie onderneemt tegen de enige vermeende manipulatie van de Amerikaanse verkiezingen van 2020.

Dan Brown behandelt universele thema's en de ultieme vragen van de mensheid, ook al overdrijft hij soms en komt hij met huiveringwekkende ontknopingen, zoals in zijn voorganger "Origin", die draait om niets minder dan de oorsprong van de wereld. Een intelligent computersysteem speelt een belangrijke rol in de roman – in het licht van de huidige AI-revolutie lijkt de roman uit 2017 net zo profetisch als Frank Schätzings vroege parabel over klimaatverandering, "The Swarm" (2004).

Na de Illuminati en de vrijmetselaars, de Italiaanse polymath Leonardo da Vinci, de reis van de dichter Dante Alighieri naar de hel, de legende van de Heilige Graal en de afstammelingen van Jezus Christus, onderzoekt "The Secret of Secrets" het menselijk bewustzijn en de mythologie van Praag. Kafka's stad, met zijn talloze torenspitsen, de bakermat van de Moldau en melancholie, getuigt van Browns keuze voor sfeervolle omgevingen. Hij had eerder al het Louvre in Parijs en de Vasari Corridor – de geheime doorgang van de Medici in Florence – met inktbloed besmeurd. Zijn romans lezen dan ook altijd als een regionale misdaadthriller, die alle toeristische trekpleisters aandoet.

In "The Secret of Secrets" blijft de auteur trouw aan zijn winnende formule – de Dan Brown Code, zeg maar – en onderzoekt hij opnieuw de relatie tussen wetenschap en mythologie. Het zijn deze verwijzingen naar kunst en geschiedenis die de lezer herinneren aan hun oorsprong in het vluchtige digitale tijdperk. De 61-jarige weeft een boeiend web van symbolen en verborgen betekenissen, in de traditie van Umberto Eco, die ook complottheorieën weefde in "The Name of the Rose" en "Foucaults Pendulum".

De lezer vraagt ​​zich onwillekeurig af wat feit en wat fictie is in Browns verhalen. Zoals het voorwoord vermeldt, zijn alle experimenten ontleend aan de werkelijkheid. Zelfs de sinistere laboratoria in de Praagse metro die in de proloog het leven van een wetenschapper eisen? De gruwelijke moord verstoort Langdons zakenreis naar Praag. Dan verdwijnt zijn vriendin, Katherine Solomon.

De wetenschapper stond op het punt een boek te publiceren dat, zo werd beweerd, "baanbrekende ontdekkingen over de ware aard van het menselijk bewustzijn zou onthullen". Brown staat er welwillend tegenover dat hij gelooft dat een wetenschappelijk werk zo explosief kan zijn. Tegelijkertijd getuigt het proefschrift van een megalomanie die ook in de titel tot uiting komt:

"Het geheim der geheimen" – de vertaalde titel van de roman klinkt onheilspellend. Je zou deze megalomane uitspraak ook in een bericht van Donald Trump kunnen zien.

Dan Brown: The Secret of Secrets (vertaald uit het Engels door Dietmar Schmidt en Rainer Schumacher), Lübbe, 800 pagina's; 32 euro