'The Subterranean Region': een spookachtige reis door Oost-Europa en de geesten van een alcoholist

Tijdens de zogenaamde Tijd van Troebelheid in Rusland, begin 17e eeuw, werd een figuur genaamd Valse Dmitri tot tsaar gekroond. Hij deed zich voor als Dmitri Ivanovitsj, de overlevende zoon van Ivan de Verschrikkelijke . In werkelijkheid stierf Ivanovitsj onder omstandigheden die nooit zijn opgehelderd, maar zijn imitator kreeg steun van Russische en andere priesters.

De schrijver Juan Nicolás Donoso uit Bogota haalt dit historische verhaal aan en voegt eraan toe dat er in werkelijkheid nog drie andere "valse Dimitri's" de Russische troon bestegen. Zij maakten gebruik van het feit dat de kroon leeg was na de dood van Ivan de Verschrikkelijke, die zijn andere zoon, Ivan Ivanovitsj, had doodgeslagen.

Donoso, die ook beeldende kunst en filosofie studeerde, besloot de hoofdpersoon van zijn roman De Ondergrondse Regio, onlangs uitgegeven door Zaíno, Falso Dimitri te noemen.

In een evocatie van de historische figuur die hem zijn naam gaf, gaat de Valse Dimitri op reis naar Rusland , het land waar zijn moeder hem vroeger over vertelde toen hij nog een kind was. "Deze verteller is om nog een andere reden een Valse Dimitri: hij wil Russisch zijn, maar dat is hij niet. In zijn hoofd probeert hij zelfs rechtvaardigingen te vinden voor deze reis", zegt Donoso.

De hoofdpersoon ontdekt andere verbanden tussen zijn leven en het uitgestrekte land. Zo groeide hij op in Siberië, Cundinamarca, vlakbij de immense cementfabriek die in 1998 sloot. Donoso's vorige roman, Siberia (Animal Extinto), heeft deze mystieke, mislukte stad als centraal element, een metafoor voor de valse belofte van industriële ontwikkeling.

"Siberië is erg spookachtig. Als je er nu naartoe gaat, is het net als Comala, maar dan industrieel. Dus voor mij is dat altijd diepgeworteld geweest, het idee van de geest, het spook: geschiedenis is een geest, geschiedenis is een spook," voegt de in Bogota geboren schrijver eraan toe.

De roman volgt niet alleen de reis van de Valse Dmitri van Berlijn naar Rusland, via steden als Praag en Oświęcim (de Poolse naam voor Auschwitz), maar ontvouwt zich ook naar andere momenten in het verleden. Zo herinnert het personage zich zijn jeugd, waarin hij van school naar school ging vanwege zijn gedrag dat grensde aan criminaliteit, en aan de andere kant verwijt hij zichzelf dat hij als volwassene alcoholisme een al te prominente rol is gaan spelen.

Deze concepten van het spookachtige en het spectrale zijn aanwezig op alle drie de verhaalniveaus. Om hun belang te benadrukken, herinnert Donoso zich de Frans-Algerijnse filosoof Jacques Derrida, die beweerde dat het spook datgene is dat naar ons kijkt zonder dat wij het zien.

"Het spook is ook een voetafdruk, toch? Als je een voetafdruk in het zand op het strand ziet, weet je dat er iemand is geweest. In zekere zin is afwezig zijn een andere manier van aanwezig zijn, nog indringender," voegt Donoso eraan toe.

Deze voetafdrukken in het zand zijn terug te vinden in het leven van False Dimitri, in situaties zoals de door alcohol veroorzaakte black-outs waarbij hij het bewustzijn verloor, waarbij hij berichten op zijn Facebookpagina schreef of zelfs instructies op kleine briefjes noteerde, zoals: "Als je wakker wordt, schrijf dan iets over wat er gisteravond is gebeurd en zet het in een sms'je."

Ze zijn ook aanwezig in de politieke en sociale sferen die in de roman worden verkend. Tijdens zijn reis door Oświęcim voelt Valse Dmitri de echo's van de tragedie en verschrikkingen die het leven kostten aan meer dan een miljoen mensen, terwijl hij terugdenkt aan zijn bezoek aan het museum dat op de locatie van het concentratiekamp werd gebouwd.

Het personage bezoekt ook het concentratiekamp Theresienstadt in Tsjechië, waar zo'n 35.000 mensen omkwamen en nog eens 80.000 naar andere nazikampen werden gestuurd. Daar, zoals bij zoveel andere stops op zijn reis, maakte Valse Dmitri van de gelegenheid gebruik om foto's te maken met zijn camera. Eén ding trok zijn aandacht.

"...Ik bekeek de foto's die ik net in het kamp had gemaakt en vond er meer dan twintig van hetzelfde raam. Ik had ze op enkele centimeters afstand van het glas genomen om de lagen vuil en stof te benadrukken, de vingerafdrukken van de gevangenen die nog intact waren op het glas na de oorlog", vertelt de auteur.

De foto's die Donoso zelf maakte, vormen een ander discursief element in 'De Ondergrondse Regio'. De omslag van het boek is bijvoorbeeld een afbeelding van de ruimteraket die opstijgt boven de grond van de Tentoonstelling van Verworvenheden van de Nationale Economie in Moskou.

Volgens Donoso vormen foto's meer dan alleen een begeleidende of illustratieve functie bij de tekst, ze creëren ook andere soorten relaties. De auteur citeert referenties zoals die van de Duitse schrijver WG Sebald, die deze bron gebruikte in romans zoals Austerlitz. "Andere romans die foto's gebruiken, bevatten bijna altijd een foto van een mobiele telefoon als ze het over een mobiele telefoon hebben. Mede omdat ik beeldende kunst heb gestudeerd, is het mijn idee om wat meer te spelen, die relatie, die letterlijkheid, te doorbreken zonder de betekenis volledig te vernietigen," legt hij uit.

Door af en toe van tijd tot tijd te springen, en van tekst naar beeld, vergezelt de lezer Valse Dimitri op deze reis die hem langs historische plekken voert, zoals de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Kazan in Sint-Petersburg. In deze passage maakt Donoso van de gelegenheid gebruik om de oorsprong van het orthodoxe christendom te traceren en reflecteert hij tevens op een ander belangrijk concept in de roman: grenzen. Op dit specifieke punt stelt Donoso de grenzen tussen de westerse en oosterse wereld ter discussie.

"Hier prevaleert de nationale grens, of de grens tussen West en Oost. Maar er is bijvoorbeeld ook de grens tussen mannelijk en vrouwelijk; de mensenwereld bouwt grenzen zodat we elkaar min of meer kunnen begrijpen, en we bewegen ons enigszins in de richting van het ongedaan maken van die grenzen en het creëren van andere, natuurlijk, omdat we niet zonder kunnen," concludeert Donoso.