Anna Melikova opowiada o konflikcie rosyjsko-ukraińskim, który odzwierciedla się w toksycznym romansie

Na kilka lat przed wielkim atakiem Rosji młoda kobieta przeprowadza się z Krymu do Kijowa, a później do Moskwy. W tym wszystkim pojawia się skomplikowana relacja miłosna i pytanie o własną tożsamość.

Można nazwać tę książkę dużym projektem autofikcyjnym. Autorka sama to robi. Na 400 stronach książki Anna Mielikowa opisuje swoje życie, w tym swój coming out i obsesyjny, nieregularny związek z nieco starszą od siebie kobietą, który trwał piętnaście lat. Mielikowa, urodzona na Krymie w 1984 r., a obecnie mieszkająca w Berlinie, w swojej debiutanckiej powieści „Tonę w uciekającym jeziorze” opisała zbliżającą się wojnę rosyjsko-ukraińską, w której sama znalazła się między frontami.

Kiedy rozpoczyna studia literackie w Kijowie, nie znając ani słowa po ukraińsku, pewność Anny zaczyna się chwiać. Po raz pierwszy w życiu niedoświadczona seksualnie młoda kobieta zakochuje się – a konkretnie w kapryśnej, poliamorycznej wykładowczyni Verze. Vera zasypuje też swoją uczennicę, która w nieco staroświecki sposób podchodzi do sztuki, postmodernistycznym myśleniem, twórczością Jacques’a Derridy i Judith Butler. Anna, która z wielu powodów jest niepewna, znajduje wsparcie w pisaniu: „Zrozumiałam, że nie musisz żyć, kiedy piszesz. I to mi się podobało."

Anna urodziła się i wychowała na Krymie, jest wierna kulturze rosyjskiej i językowi rosyjskiemu. Jednak w Kijowie, zainspirowana Wierą, zaczyna kwestionować antyukraińskie stereotypy, których uczono ją w domu i w szkole. Jednakże romans tej niedobranej pary nie ma szczęśliwego zakończenia. Przede wszystkim jednak obie kobiety wciąż i wciąż rozmawiają o swoim związku. Powieść dość niezręcznie opowiada o „obrzydliwym cierpieniu związanym z jej bezsensownym przesiadywaniem w różnych kawiarniach”.

W tle tej skomplikowanej historii miłosnej wyjście Ukrainy z okresu sowieckiego stwarza dziwną asynchroniczność. Usuwane są pomniki, a place zmieniają nazwy, podczas gdy tradycyjne dni upamiętniające, takie jak Dzień Kosmonauty czy Dzień Zwycięstwa przypadający 9 maja, nadal są obchodzone. Później jednak Vera zakwestionuje heroizację weteranów II wojny światowej: „Dla nas wszyscy weterani są w jakiś sposób tacy sami, wszyscy honorowi emeryci, a wszyscy oni – zarówno ci, którzy torturowali, jak i ci, którzy byli torturowani – mieszkają dziś na tej samej klatce schodowej budynku mieszkalnego”.

Aby uciec od toksycznego związku, Anna uciekła do Moskwy w 2008 roku, tuż po pięciodniowej wojnie rosyjsko-gruzińskiej. Na próżno, oczywiście. Wiadomości tekstowe są wysyłane w obie strony; ludzie odwiedzają się nawzajem. Tymczasem rosyjska machina propagandowa przeciwko Ukrainie działa na najwyższych obrotach. Państwowe media rozpisują się o uciskanych Rosjanach i powstaniu „Prawego Sektora” na Ukrainie. To jeszcze bardziej zagraża skomplikowanemu związkowi pary, który opiera się na odległości. Dominująca Vera jest wściekła, że ​​Anna mieszka i pracuje w Rosji: „Teraz jest wojna między nami. Między tobą a mną. Dosłownie”.

Anna nie może również liczyć na swoją prorosyjską rodzinę na Krymie. Pogląd ten głosi, że „Ukraina i Rosja należą do siebie na zawsze”. Oczywiście, Ukraina jest winna tej wojnie: „Mój ojciec mówi, że wojna w Donbasie zaczęła się 2 czerwca 2014 r., kiedy ukraińska armia wysadziła w powietrze separatystyczny budynek rządowy w Ługańsku”. Ojciec celowo ignoruje fakt, że 12 kwietnia 2014 r. ultranacjonalistyczne oddziały rosyjskie przekroczyły granicę ukraińską i zdobyły Słowiańsk.

Anna czuje się wszędzie pomijana: „Podczas moich studiów moi znajomi w Kijowie czasami żartobliwie nazywali mnie Kazapką z Krymu. Kiedy rozmawiałem z ludźmi w moim rodzinnym mieście, byłem po prostu moskiewskim banderą, bojownikiem o wolność Ukrainy.

W styczniu 2022 r., na krótko przed poważnym atakiem rosyjskim, książka kończy się ostatnią wiadomością od Very, która ogłasza jej przybycie do Berlina: „Co jest, kochanie? Spotkajmy się? Tęsknisz za mną, prawda? Anna Melikova mieszka w Berlinie ze swoją żoną, niemiecką reżyserką.

W swojej powieści Mielikowa wyraźnie próbuje odzwierciedlić prywatne i polityczne kryzysy, łącząc agresywne zachowanie Wiery z rosyjskim neoimperializmem. W rezultacie autorka nie tylko odwróciła się od swojego byłego kochanka, ale także publicznie wyrzekła się Rosji i języka rosyjskiego.

Jako projekt autofikcyjny, książka ta nie jest w pełni udana. Pomimo ogromnej ilości tekstu, przeplatanego wpisami z pamiętnika, wiadomościami tekstowymi, opowiadaniami i esejami, czytelnik nie odczuwa prawie żadnej empatii wobec postaci autora. Pozostali bohaterowie, zwłaszcza Vera, również pozostają dystansowi, jakby za taflą matowego szkła. Powieść Melikovej jest interesująca jako literacka opowieść o stracie, w której autorka przeżywa żałobę i przedstawia subiektywną, wielowarstwową kronikę wydarzeń. W końcu, prawdopodobnie niewiele jest narodów tak ściśle ze sobą powiązanych pod względem rodzinnym jak Rosjanie i Ukraińcy.

Anna Melikova: Tonę w cofającym się jeziorze. Powieść. Przetłumaczyła z języka rosyjskiego Christiane Pöhlmann. Matthes & Seitz, Berlin 2025. 477 s., ks. 38,90.