Frankfurter Buchmesse: dit zijn onze 19 leestips voor de herfst

TC Boyle heeft zijn talent om complexe plots op humoristische wijze te ontvouwen vaak gebruikt om maatschappelijke ontwikkelingen en grieven te weerspiegelen – soms met hints, soms ronduit, meestal vanuit het innerlijke perspectief van individuen, waarin hij zich verdiept of afdaalt. Deze keer niet. Vragen deze tijden om escapisme? Zeker, in "No Way Home" gebruikt Boyle meesterlijk de techniek van perspectiefwisseling – maar zonder een groter verhaal te vertellen dan het verhaal dat verteld wordt: twee mannen vechten om een ​​vrouw aan wiens betovering ze niet kunnen ontsnappen, maar beter niet.

Al vroeg voel je dat de aantrekkingskracht van het verhaal je tegen een muur zal drijven. De personages worden al snel levendig, zo niet sympathiek. Veel bijfiguren blijken echter slechts afleidingsmanoeuvres. Of toch niet? Zijn het figuranten die de verknipte Amerikaanse samenleving illustreren? Is dit het metaniveau van deze roman – en niet het giftige gedrag van de ruziënde mannen? Boyle zou daartoe in staat zijn.

TC Boyle: "No Way Home." Vertaald uit het Engels door Dirk van Gunsteren. Hanser. 384 pagina's. 28 euro.

Tien jaar geleden behaalde Giulia Enders, tot haar eigen verbazing, een kolossale bestseller met "Gut with Charm". Ze was toen 23 jaar oud en de formule "charmante jonge auteur + subtiele humor + een walgelijk lichaamsthema = wereldwijd succes" werkte: het boek verkocht meer dan 8 miljoen exemplaren. Enders, inmiddels arts, deed er tien jaar over om haar tweede boek te schrijven. In "Organic" zet ze een originele maar ook gedurfde these uiteen: als we er eindelijk in willen slagen de toestand van lichaam, geest en ziel holistisch – met andere woorden, "organisch" – te begrijpen zoals de natuur het bedoeld heeft, dan zouden we kunnen beginnen met het begrijpen van onze organen als een soort "persoonlijkheid".

Voor Enders doen de lever, het hart en de longen ons zelfs denken aan familieleden en vrienden. Het resultaat is geen esoterisch experiment, maar eerder een waardevol en inzichtelijk pleidooi voor een meer omvattend begrip van onszelf. "Organic" is humoristisch, warmhartig en goed geïnformeerd. Enders is er briljant in om complexe processen helder en prettig te begrijpen te maken, zelfs voor ons, lichaamsbewuste lezers. Zou het niet nog eens tien jaar kunnen duren voordat ze het met plezier opnieuw leest?

Giulia Enders: "Organisch." Ullstein. 336 pagina's, € 24,99.

Een adellijke familie gevangen tussen de molenstenen van de geschiedenis in het begin van de 20e eeuw in Hongarije – de roman "Lázár" van de Zwitserse auteur Nelio Biedermann neemt de lezer mee op een reis door zijn eigen familiegeschiedenis. De auteur, slechts 22 jaar oud, komt zelf uit een Hongaarse adellijke familie die alles verloor in de chaos van het verval van het Habsburgse Rijk, de Tweede Wereldoorlog en de Sovjetoverheersing in Hongarije. De machteloosheid waarmee de hoofdpersonen meegesleurd worden in de maalstroom van de geschiedenis is adembenemend. De poging om de ogen te sluiten voor de naderende storm en het onrecht is begrijpelijk – maar gedoemd te mislukken.

Dit alles is voelbaar in "Lázár". Maar bovenal is de roman een familieverhaal, met liefdevol getekende personages en een taal die soms krachtig, soms vederlicht en altijd briljant is. En een boek dat laat zien dat – ondanks alle externe tegenslagen van het lot – het ongeluk juist degenen treft die zichzelf het meest verloochenen.

Nelio Biedermann: “Lázár”. Rowohlt Berlijn, 336 pagina's, 24 euro.

Ze vertellen hem graag dat hij "een geluksvogel" is. En inderdaad, wanneer de ik-verteller zijn leven ontvouwt, lijkt de diagnose volkomen juist. Zijn carrière bloeit, zijn huwelijk is ontspannen, zijn kinderen gedragen zich goed. Maar daaronder schuilt een vreemd, zoemend gevoel van onbehagen, het vermoeden dat er een addertje onder het gras zit in dit perfecte leven met de mysterieus alomtegenwoordige schoonvader, die altijd op het juiste moment aan de touwtjes trekt. Dit zijn de momenten waarop het leven kantelt, die Milena Michiko Flasar zo rustig en poëtisch beschrijft in haar bundel korte verhalen "Het Konijn in de Maan".

Er is het verhaal van een schrijver met een writer's block, die langzaam afglijdt naar het surrealisme, en een vrouw die al snel van zijn muze verandert in het onderwerp van zijn verhaal. Of de vrouw die getroffen wordt door de tsunami die Fukushima verwoestte als een vertraagd trauma. Met een kracht die haar leven dreigt te ontwrichten. De Oostenrijks-Japanse auteur laat de werelden van haar personages fragiel worden en vertelt over metamorfoses die soms onmerkbaar plaatsvinden, soms met de kracht van een natuurramp.

Milena Michiko Flasar: "Het konijn in de maan." Wagenbach. 240 pagina's, €24

"Dans de sinaasappel" is een citaat uit de sonnetten van Rainer Maria Rilke. Jan Wagner en Norbert Hummelt vatten het op als een oproep om "de dingen opnieuw te bezielen". Ter gelegenheid van de 150e geboortedag van de beroemde dichter verzamelen de twee sterren van de poëziescene "100 Antwoorden op Rilke" van gerenommeerde collega's zoals Marion Poschmann, Franzobel, Mirko Bonné en Kerstin Hensel. Sommige dichters, zoals Thomas Böhme, die net als Rilke drie strofen met vier regels en kruisrijm gebruikt in "Mir zur Feier" (Voor mijn feest).

Inhoudelijk pakt Böhme de "mediterende dingen" op die Rilke in de laatste regel noemt en benoemt ze specifiek. Rilkes "Winterstanza's" worden haiku-gedichten, Dincer Gücyeter maakt van het sentimentele "De uittocht van de verloren zoon" een zwierige rapversie. Rilkes misschien wel bekendste gedicht, "De panter", bevat vier "poëtische vonken", zoals de redacteuren ze in het voorwoord noemen. Bertram Reinecke transformeert de monnik aan zee uit Caspar David Friedrichs schilderij in een panter. Cia Rinne kiest voor een grafische voorstelling die op een sinaasappel lijkt – een dansende?

Met Jan Wagner en Norbert Hummelt (red.): "Die Orange Dances: 100 Responses to Rilke." Hanser Berlin. 240 pagina's, €28.

Wie is er meer voorbestemd om een ​​boek over bier te schrijven dan een Tsjech? Jaroslav Rudiš is niet alleen een gepassioneerd treinreiziger, maar ook een liefhebber van de verfijnde hop. Hij heeft zijn interesse in bier letterlijk met de moedermelk meegekregen, schrijft de 53-jarige. Direct na zijn geboorte, "wat vrij lang duurde, kreeg mijn moeder een glas bier. Als een heiligdom, ja zelfs een sacrament, van de chef-arts zelf." Om haar te sterken, zogezegd, volgens de lokale traditie. "Een bier als eerste hulp op z'n Boheems, om de melkproductie te stimuleren, zoals de dokter uitlegde. Een bier als erkenning dat mijn moeder het gemaakt had."

Tegenwoordig zou het zeker niet meer zo worden aangepakt, maar dat waren de jaren zeventig. Jaroslav Rudiš heeft voor zijn boek zeker niet alleen veel bieren geproefd, maar ook Altbier en Zwickel gedronken, brouwerijen bezocht en ook veel bloemrijke verhalen over de geschiedenis van bier kunnen vertellen. Naast zijn interesse in tapbier is Rudiš ook een geweldige verhalenverteller. Je kunt dit boek dus met een gerust hart uitlezen.

Jaroslav Rudiš: "Instructies voor bier." Piper. 256 pagina's, 16 euro.

Wie is het beroemdste personage uit 'Peanuts'? ​​"Als je een enquête zou houden en mensen zou vragen een personage uit 'Peanuts' te noemen, zou de naam Snoopy waarschijnlijk het vaakst voorkomen," schrijft Joachim Kalka in zijn met pindakaas gevulde boekje over een van 's werelds beroemdste striptekenaars. "Deze beroemde hond is in zekere zin de tegenhanger van de eeuwig lijdende Charlie Brown; zijn dromen komen uit in een schilderachtige variatie."

Kalka, die normaal gesproken prachtige essays over sneeuw, stof en de maan publiceert bij Berenberg Verlag, heeft zich voor Reclam verdiept in de verhalen van Charlie Brown en Snoopy, Lucy en Peppermint Patty, Woodstock en Linus. Dit blijkt uit zinnen zoals die over religiositeit in "Peanuts": "De volstrekt onorthodoxe willekeur van religieus geloof in deze strip wordt opnieuw veelvuldig geïllustreerd door het voorbeeld van de cultus rond de Grote Pompoen." Linus is ten prooi gevallen aan deze cultus. Van pompoen verschuiven onze gedachten al snel naar de herfst – en de herfst is precies de plek om een ​​slim boek als dat van Kalka te lezen. Het hoeft niet in een hondenhok te liggen.

Joachim Kalka: "Pinda's." Terugroepen. 100 pagina's, 12 euro.

Robin Alexander is een van de slachtoffers van de stoplichtcoalitie: nadat de journalist van de "Welt" in 2017 een bestseller scoorde met "The Driven" over de innerlijke werking van de vluchtelingencrisis en in 2021 het einde van het Merkel-tijdperk ontleedde in "Power Decline", was het duidelijk dat hij zich ten doel stelde de balans op te maken en de machtsafname van de stoplichtcoalitie te onderzoeken voor de verkiezingscampagne in het najaar van 2025. Overrompeld door het einde van de stoplichtcoalitie, moesten de uitgever en auteur hun plannen herzien – en gebruikten ze nu de formatie van de Merz-regering als kader voor de stoplichtruzies. Dit leidt tot een teleurstelling als je, gezien de titel van het boek en de Merz, Weidel en Trump op de cover, een boek verwacht over de worsteling met populisme.

Het gaat er juist om hoe Scholz, Habeck en Lindner elkaar voor de gek hielden. Maar ook dat is fascinerend en waardevol, bijvoorbeeld in het geval van de reconstructie van de ophef over de stookwet, het roetgas en kernenergie. Wie journalistiek ziet als een eerste schets van de geschiedenis, zal dit een krachtige bijdrage vinden aan de geschiedenis van de stoplichtcoalitie, waar Merz en zijn collega's veel van zouden kunnen leren.

Robin Alexander: "Laatste kans. De nieuwe kanselier en de strijd voor democratie." Settlers. 384 pagina's, 25 euro.

Er zijn coaches die hun tactieken op hun laptop plannen. Anderen vertrouwen op motivatie, de menselijke factor, het tactiekbord in de kleedkamer. Welke aanpak ze ook kiezen, vrijwel niemand zou ontkennen dat coaches en tactische experts een sleutelrol spelen in het succes van een team. Maar wat als dat allemaal niet zo belangrijk is als men zou denken? Als heel andere factoren een belangrijke rol spelen: geluk, toeval en pech. Christoph Biermann, een van de meest creatieve voetbalauteurs van het land met prachtige boeken als "Als je op de wedstrijddag begraven ligt, kan ik helaas niet komen", heeft nu een heel boek gewijd aan het onderwerp toeval in het voetbal.

"Natuurlijk wist ik dat een goed resultaat niet altijd het resultaat is van een goede prestatie. Dat weet elke voetbalfan, en iedereen die ooit gevoetbald heeft, weet dat. We praten vanzelfsprekend over geluksmomenten of ongelukkige nederlagen. Maar uiteindelijk nemen we het niet serieus." Volgens Biermanns boek zal dat veranderen – niet geheel toevallig.

Christoph Biermann: "De ranglijst liegt altijd. Over de macht van het toeval in het voetbal." Kiepenheuer & Witsch. 285 pagina's, €18.

Een jonge vrouw verdwijnt van een onderzoeksschip onderweg van Groenland naar Kiel. Iona was een controversiële klimaatonderzoeker, met een focus op het eeuwige ijs. Daardoor kreeg ze te maken met haatmail online. En ze worstelde met haar dubbele rol als wetenschapper en moeder. Dan is er nog haar man, die eerste stuurman is op de 'Antroposcene'. En een wetenschapper die zich bedreigd voelt door Iona's bevindingen. Het is een mysterieuze dood die Liewe Cupido bezighoudt in Mathijs Deens vierde misdaadroman, 'De Piloot', over de zwijgzame rechercheur van Texel.

De auteur brengt Cupido pas laat in het verhaal in beeld, omdat hij al genoeg aan zijn hoofd heeft met zijn zieke moeder. Zo verschijnt de jonge rechercheur Xander Rimbach voor het eerst. Zoals gebruikelijk heeft Deen uitgebreid onderzoek gedaan en duikt hij tot in detail in het explosieve verhaal. Van het politieonderzoek tot de huidige stand van zaken en de bijna wanhopige berichten die Iona naar een vriend mailde, de Nederlander belicht op aangrijpende wijze het verhaal, dat zich bevindt tussen de sciencefictionthriller en de persoonlijke levenscrisis van de heldin.

Mathijs Deen: De piloot. Vertaald door Andreas Ecke. Mare Verlag. 368 pagina's, € 23

Ja, ja, de oude Romeinen en de nog oudere Grieken: onze voorouders, op wie wij onze westerse beschavingen baseren, hebben een aanzienlijk spoor van bloed door Europa achtergelaten. De in Oldenburg wonende oudheidkundige Michael Sommer en voormalig redacteur en huidig ​​misdaadauteur Stephan von der Lahr hebben nu een werkelijk vermakelijk boek geschreven over de geschiedenis van geweld in de oudheid. Ze kiezen een zeer luchtige taal voor dit duistere onderwerp.

"Ter nagedachtenis aan de fantastische Monty Python-groep, die onze kindertijd en jeugd oneindig veel leuker heeft gemaakt, willen we op de volgende pagina's een nieuwe interpretatie bieden van alles wat generaties studenten aan humanistische onderwijsinstellingen is bijgebracht." Dit wordt direct gevolgd door een ironische waarschuwing: "Dit boek kan sporen van geweld, seksuele inhoud, scheldwoorden en politieke incorrectheid van allerlei aard bevatten" en mag niet "in handen vallen van kinderen of bezoekers van humanistische middelbare scholen." En dan breekt de strijd los, met Alexander, Punicus, Titus, de zoon van Vespasianus, en vele anderen. Nou, eet smakelijk!

Michael Sommer, Stephan von der Lahr: "De verdomde bloedige geschiedenis van de oudheid zonder al die saaie troep." C. H. Beck. 364 pagina's, €26.

Gletsjers krimpen, ze smelten, sommige zullen ophouden te bestaan. De "Zwarte Milt" in de Allgäuer Alpen bijvoorbeeld staat op het punt definitief te verdwijnen. Fotograaf Sebastião Salgado heeft de afgelopen jaren gletsjers gefotografeerd en zo de status quo vastgelegd. De winnaar van de Duitse Boekhandel Vredesprijs, die in mei van dit jaar op 81-jarige leeftijd overleed en regisseur Wim Wenders in een documentaire eerde, maakte verbluffende zwart-witbeelden.

"Als een gletsjer te veel smelt, zoals tegenwoordig vaak het geval is onder omstandigheden van opwarming van de aarde, mist hij uiteindelijk de kritische massa en dus de kracht om te bewegen, om bergafwaarts te glijden", schrijft Elisa Palazzi in het voorwoord van de bundel "Glaciers". "Dat was bijvoorbeeld het lot van de Okjökull in IJsland, waarvan het laatste uur sloeg op 18 augustus 2019." Salgado maakte zijn foto's in Canada en Chili, Bhutan en Zuid-Georgia, IJsland en Antarctica. Dit boek is dus ook een mini-ijsreis rond de wereld.

Sebastião Salgado: “Gletsjer”. 128 pagina's, 45 euro.

Sommige boeken kunnen in de mottenballen worden gelegd. Ze zijn nu niet nodig, maar misschien komt hun tijd ooit. Maar we moeten dit boek in het heden bewaren, het lezen en ons erover verwonderen. Het gaat, jawel, over motten. Waarom?

De auteur Cornelia Funke, bekend en populair van boekenseries als "Reckless", "Inkworld" en "Wild Chicks", legt aan het begin van haar boek haar ongebruikelijke onderwerpkeuze uit: "We noemen vlinders in de volksmond dagvlinders en motten nachtvlinders." Die laatste, in de vorm van kleermotten en graanmotten, kunnen schade aanrichten in kledingkasten en op landbouwvelden, maar in de uitgestrekte natuur zijn er ook veel andere onderschatte en onterecht miskende vlinders die 's nachts doorfladderen.

De oleandervlinder is bijvoorbeeld bijzonder mooi. De maanvlinder, die "een oogpatroon op zijn limoengroene vleugels" heeft en een wit lijf. Of de kolibrievlinder, die in 14 dagen 3000 kilometer kan afleggen en, uitzonderlijk genoeg, meer van de dag houdt dan van de nacht. Dit betoverende boek uit de Bibliotheek van het Eiland wordt nog mooier door de prachtige illustraties van Jessica Frascht.

Cornelia Funke: "Motten." Geïllustreerd door Jessica Frascht. Insel. 112 pagina's, 18 euro.

Nora Gomringer kon al de prijs voor beste boektitel van het jaar in ontvangst nemen: "Am Meerschwein übt das Kind den Tod" (Het kind oefent de dood op de cavia) is de titel van het nieuwste boek van de Bachmannprijswinnaar. In deze zelfreflecterende prozatekst verwerkt de 45-jarige dichteres de dood van haar moeder enkele jaren geleden. Het werd gepubliceerd slechts enkele weken na de dood van haar vader, Eugen Gomringer, en kan ook gelezen worden als een requiem voor de oprichter van Concrete Poetry, wiens gedicht "Avenidas" het controversiële gedicht van 2018 werd omdat het door sommigen als seksistisch werd beschouwd.

Gomringer zoekt naar woorden om het verlies van haar geliefde moeder te beschrijven, die haar al op jonge leeftijd voorlas uit de "Malleus Maleficarum" en zo haar ziekelijke kant vormgaf. Herinnering staat centraal in dit boekje van iets meer dan 200 pagina's. "Herinneren is een Instagram-tegel die soms meer, soms minder likes krijgt. Of gewoon een wandeling door een museum met een wisselende tentoonstelling", staat er. De toon is welsprekend en snotterig. Gomringer treurt in eenvoudige zinnen als deze: "Ze laat drie kinderen en een koppelteken achter. Ze laat mij haar vrienden, haar bibliotheek en haar onbehagen na."

Nora Gomringer: “Het kind beoefent de dood van het cavia: een reconstructie,” Voland & Quist, 208 pagina’s; 22 euro.

Soms is het gemakkelijk om het goede en het slechte in het Midden-Oostenconflict te onderscheiden wanneer je de empathische journaliste en deskundige Duitse buitenlandcorrespondente Natalie Amiri volgt op haar reis door de door oorlog verscheurde regio: wanneer ze de Hamas-gruweldaden van 7 oktober beschrijft – het startpunt van haar nieuwe boek – en wanneer slachtoffers, nabestaanden en gijzelaars aan het woord komen. Of wanneer ze spreekt met Joodse fanatici op de bezette Westelijke Jordaanoever.

Hoe langer je echter leest, hoe moeilijker het wordt om het 'Midden-Oostencomplex' te ontrafelen door daders en slachtoffers te identificeren, of door schuldvragen te stellen. Voor haar boek vol portretten, reportages, interviews en analyses reisde Amiri meer dan 40.000 kilometer en interviewde ze talloze mensen in Israël, Palestina, Syrië, Libanon, Koerdistan, Iran en Irak. Iedereen die de verleiding weerstaat om bewijs te zoeken voor bestaande meningen of om causaliteiten in de verslagen te interpreteren, zal na het lezen wijzer zijn – en pessimistischer.

Natalie Amiri: "Het Midden-Oostencomplex: Over mensen, dromen en vernietiging"; Penguin, 416 pagina's, 25 euro.

Hij is een van de belangrijkste figuren in de naoorlogse literatuur. Michael Krüger heeft decennialang de geschiedenis van uitgeverij Hanser in München vormgegeven, waarvan hij bijna twintig jaar directeur was. Hij heeft dan ook een groot deel van zijn leven doorgebracht met dichters en schrijvers, met hen gereisd, met hen gediscussieerd, gevierd en met hen gerouwd. Na zijn bundel "Appointment with Poets" deelt hij zijn herinneringen nu in zijn nieuwe boek "Among Poets", afgewisseld met toespraken, anekdotes en overlijdensberichten. Veel van zijn metgezellen zijn al overleden, onder wie Peter Rühmkorf, Hans Magnus Enzensberger, Günter Grass en, meest recent, Peter von Matt.

Hij schrijft over een reis met Rühmkorf: "De stadsgrenzen van Hamburg verlaten, een levensgevaarlijke onderneming. Sigaretten, sigaretten met speciale vulling, Ernte Spezial, papier, leesvoer, een verzameling truien en sjaals voor de verwachte stormen, pijnstillers, maagtabletten, een kam." Voor sommigen is reizen de wijde wereld in (of misschien zelfs alleen maar van Hamburg naar München) een uitdaging. Zelfs voor kosmopolitische dichters. Het is een vreugde die Michael Krüger ons in dit alles laat delen.

Michael Krüger: "Onder dichters." Suhrkamp. 617 pagina's.

Een geheime bibliotheek met een overwoekerde tuin – je verbeelding van deze plek is direct betoverend. Auteursduo Nina George en Jens J. Kramer neemt jonge lezers mee op deze fantastische reis. "De Magische Bibliotheek van de Buks" gaat over boekbeschermgeesten – de Buks – die in een oude villa wonen en ernaar streven de boeken te bewaren die in de echte wereld niet meer bestaan.

Het tweede deel begint een beetje zoals Kafka's beroemde verhaal "De gedaanteverwisseling", met een irritante kever. De mensenjongen Finn beleeft echter heel andere, avontuurlijke ontmoetingen op zijn reis door de wereld van verhalen. Zal hij samen met de Buks een remedie vinden tegen de vreselijke bleekziekte die boeken dreigt uit te roeien? Een romanreeks voor lezers van "Het oneindige verhaal" en "Inkthart". Een derde deel verschijnt in het voorjaar van 2026.

Nina George / Jens J. Kramer: "De Magische Bibliotheek van de Buks 2: Het Vervloekte Medaillon." Planet! (Thienemann). 384 pagina's; 17 euro.

De videogame "Mortal Kombat", supermodellen als Kate Moss en Cindy Crawford, Bill Clinton en Monica Lewinsky, en rapper Tupac Shakur. Dit zijn de onderwerpen en foto's waarmee het suggestieve geïllustreerde boek "The 1990s" begint. Voor sommigen zijn dit de "goede oude tijd", toen de wereldgeschiedenis nog neigde naar vooruitgang en een betere toekomst.

Maar in het voorwoord stelt auteur Henry Carroll terecht: "Elk tijdperk kent collectieve angsten." Carroll legt vervolgens de structuur van zijn boek uit: "In een mix-and-match-stijl heb ik daarom afbeeldingen gecombineerd, gegroepeerd en gerangschikt om fascinerende visuele en thematische verbanden te onthullen tussen kunst, popcultuur, design, architectuur, mode, film en fotografie van de jaren negentig. We zien hoe politiek, technologie, plotselinge wereldwijde gebeurtenissen en een voelbaar verlangen naar verandering van invloed waren op wat er werd gecreëerd en hoe het eruitzag." En zo vinden we in dit briljant geïllustreerde boek Dolly, het gekloonde schaap, en zijn schepper, Ian Wilmut, evenals Frank Gehry's Guggenheim Museum in Bilbao, de iBook uit 1999 en George Bush (vader) voor Amerikaanse soldaten.

Henry Carroll: "The 1990s: Pictures of a Decade." Prestel. 336 pagina's, 50 euro.

Goethes "Faust" alweer? Zelfs zo'n 220 jaar na de publicatie blijft het beroemdste Duitstalige werk lezers en schrijvers fascineren. Nu heeft stripauteur Nele Heaslip zich over deze grote tragedie gebogen. In duistere zwart-witillustraties verdeelt ze de plot in drie niveaus: de middeleeuwen, de jaren 30 en het heden.

Heaslip houdt zich grotendeels aan de originele tekst van Goethe. Ze gelooft, schrijft ze in haar voorwoord, "dat we nooit klaar zijn met Goethes 'Faust'. Ik denk dat 'Faust' zich aan elk nieuw tijdperk, elke nieuwe samenleving, op een nieuwe manier openbaart. Of misschien op een oude manier – want zelfs het beproefde kan het heden net zo vernieuwend overspoelen als het nooit eerder geziene." Of zoals Goethe het verwoordde: "De rede wordt onzin, het welzijn een plaag; wee u dat u een kleinzoon bent." Na dit eerste deel verschijnen volgend jaar twee delen. "O schone fontein, die voor ons stroomt."

Nele Heaslip: "Faust I - Deel 1." Tekst door Johann Wolfgang von Goethe, Jaja Verlag. 284 pagina's, €32.