Theatermaker Claus Peymann overleden op 88-jarige leeftijd

Berlijn. Hannover: "Aan de grenzen zeg ik altijd: je onderzoekt de verkeerde plek. Het gevaarlijke deel van mij zit niet in mijn koffer, maar in mijn hoofd." Deze kwinkslag komt van Claus Peymann, provocateur uit principe, zelfbenoemde theaterkoning en jarenlang artistiek leider van het Berliner Ensemble. Nu is de theaterrebel op 88-jarige leeftijd in Berlijn overleden.

Peymann – geboren in 1937 – haalde voor het eerst de landelijke pers in 1974. De toenmalige theaterdirecteur van Stuttgart doneerde kunstgebitten voor de gevangengenomen RAF-terroriste Gudrun Ensslin. In het boek "Peymann van A tot Z" merkt hij op dat dit een liefdadigheidsdaad was: Ensslins moeder had hem geschreven dat de tandarts in Stammheim zonder verdoving boorde. Van 1986 tot 1999 was Peymann directeur van het Weense Burgtheater. Daar veroorzaakte hij in 1988 een schandaal met Thomas Bernhards "Heldenplatz", waarin de Oostenrijkers hun banden met het nationaalsocialisme blootlegden. Van 1999 tot 2017 speelde de artistiek leider van het Berliner Ensemble de "slagtand in de kont van de machtige", bood voormalig RAF-terrorist Christian Klar een stageplaats aan en kreeg ruzie met toneelschrijver Rolf Hochhuth, die in 2020 overleed, over het gebruik van het gebouw aan de Schiffbauerdamm. Tot Peymanns gezelschap behoorden de Amerikaanse regisseur Robert Wilson, auteurs als Peter Handke en Elfriede Jelinek, en zijn vriend George Tabori, die hij op zijn honderdste verjaardag zelfs op hoge leeftijd omschreef als een "levensclown" en een "groot, stout kind".

Dat zou waarschijnlijk ook een passende omschrijving zijn voor Peymann, die zich schaamteloos bemoeide met de Berlijnse theaterpolitiek en bijvoorbeeld luidkeels kritiek uitte op het onvrijwillige vertrek van Frank Castorf als directeur van de Berliner Volksbühne. "Ik ben het theater van morgen!", riep Peymann op 72-jarige leeftijd brutaal uit, vóór een bezoek aan de Leipziger Skala in 2015.

In persoonlijke gesprekken werd hij omgeven door een aura van grootheidswaanzin, maar vermengd met charme en een twinkeling in zijn ogen. Het voorwoord van zijn autobiografie luidt: "Hij is de kinderlijke, reclamebewuste agitator die in zijn zandbak de aarde laat schudden met scheppen en emmers." Peymann omschreef zichzelf als een onverbeterlijke weldoener. "Wanneer Picasso bijvoorbeeld 'Guernica' schildert als reactie op het bombardement op Spanje en daarmee een schandaal veroorzaakt, is dat een vorm van bewustwording." En hetzelfde geldt voor theater: het kan verborgen waarheden blootleggen.

Maar met theater is het niet meer zo makkelijk om een debat op gang te brengen. "Omdat mensen nergens meer enthousiast over kunnen worden; ze willen gewoon kortstondig plezier hebben. Dan voel ik me een anachronistische mammoet. Maar ze hebben het ook best lang volgehouden."