'Mensen veranderen niet door de geschiedenis heen; ze blijven altijd hetzelfde.'

Krasznahorkai (Gyula, Hongarije, 1954), winnaar van de Formentor Literatuurprijs 2024, was dat jaar kort aanwezig op de Internationale Boekenbeurs van Guadalajara. Hij hield een bescheiden toespraak, maar ontmoette ook een groep journalisten, die hij uitnodigde voor een gesprek.

In deze 'familiekring', zoals hij die definieerde, beantwoordde hij elke vraag kalm en vriendelijk. De scenarioschrijver en medewerkster van filmmaker Béla Tarr sprak over zijn roman Baron Wenckheim Comes Home (Acantilado, 2024), die het verhaal vertelt van een Hongaarse baron die na tientallen jaren in Argentinië te hebben gewoond, zonder een cent terugkeert naar zijn geboorteland, maar met het doel zijn jeugdliefde te herenigen.

Als hij erachter komt dat zijn geliefde geen jong meisje meer is, raakt hij gedesillusioneerd en stort hem de dood in. "Het is een grappig en tragisch verhaal tegelijk, want de mensen in Hongarije wachtten op een rijke man die hun geld zou geven. Ze wachtten op hem alsof hij Jezus was, maar hij had geen cent," zegt Krasznahorkai, die regelmatig een Nobelprijskandidaat was, over dit verhaal.

De auteur van Satanic Tango ging ook in op onderwerpen als politiek extremisme, zijn gecompliceerde relatie met zijn geboorteland Hongarije, de menselijke conditie en waarom hij zijn literaire werk als een mislukking beschouwt.

Ik werk niet als schrijver; sterker nog, ik ben geen schrijver; ik schrijf boeken. Ik ben een kunstenaar die toevallig boeken, romans en korte verhalen schrijft. Ik werk niet aan een bureau, met een computer en al, maar in mijn hoofd, zoals een oude dichter. Ik schrijf 15 tot 50 pagina's in mijn hoofd, voortdurend herziend en gecorrigeerd. Dan ga ik achter mijn bureau zitten en schrijf het over op mijn computer. Alles gebeurt in mijn hoofd, in mijn geheugen.

De schrijver is een sociale categorie en ik heb mijn hele leven buiten de maatschappij gestaan.

De menselijke conditie. Dat is mijn enige thema. Het is niet afhankelijk van een specifiek tijdperk; mensen veranderen niet door de geschiedenis heen; ze zijn altijd hetzelfde. De mensen van oude rijken zijn precies zoals wij. Het boek Baron Wenckheim keert terug naar huis is geen Hongaars verhaal; het is absoluut universeel.

Zonder Kafka had ik nooit geschreven. Ik was twaalf toen ik Franz Kafka's De Burcht las; ik las het van begin tot eind en begreep er niets van. De reden was dat ik een broer heb die zes jaar ouder was dan ik, en ik luisterde naar zijn gesprekken met zijn vrienden over Kafka, en ik wilde deel uitmaken van deze kleine, belangrijke kring. Dus ging ik naar zijn bibliotheek, nam De Burcht mee en las het 's avonds helemaal door. Het was als een mist: Wie is dit personage? Wat is dit kasteel? De Burcht en al Kafka's literatuur bleven voor altijd, zelfs vandaag de dag, een geheim voor me. Ik kan niet zeggen dat ik Kafka begrijp, maar zonder deze geheime betekenis denk ik niet dat ik zou zijn begonnen met schrijven. Ik kan zeggen dat je zonder Hebreeuws en de Hebreeuwse religie Kafka niet kunt begrijpen, maar ik denk dat je zelfs met al deze kennis geen kans hebt om te begrijpen wat Kafka is. Er is een oppervlakte; Natuurlijk kun je zijn romans begrijpen, maar de geheime betekenis van wat je leest, is de bron van de kracht van literatuur.

Zonder ironie zou ik niet kunnen leven of schrijven. Zonder ironie zou ik dit leven niet kunnen volhouden.

Ze komen en gaan. Dit hebben we door de hele menselijke geschiedenis heen gezien. Wat nieuw is, is de algemene domheid in de wereld. Ik ben geen romanticus, ik ben geen oude man die gelooft dat de tijden vroeger beter waren, helemaal niet. Ik geloof niet in vooruitgang of in de mogelijkheid om de menselijke conditie te veranderen. Ik geloof dat we alleen kunnen leven door woorden.

Dat zou kunnen. Radicaal rechts in de 20e eeuw was fascisme; radicaal links bracht het vreselijke en onmenselijke stalinisme voort, wat absoluut geen communisme was. Het was pure dictatuur, en dat was geen communitaire samenleving; het was een ondraaglijk sociaal systeem tegen de mensheid. Ik denk niet dat radicale politieke bewegingen helpen, want om radicaal te zijn, moet je na een tijdje dingen met agressie doen. Totalitarisme is moeilijker te leven dan in het Engels uit te spreken. Ik heb bijna de helft van mijn leven onder Sovjet-Rusland geleefd, en het was absoluut onmenselijk en een leugen, omdat communisten tegen arme mensen zeggen: "Dit is jullie moment, we zijn er voor jullie." Dat is de grootste en meest cynische leugen. Onder het communisme blijven arme mensen arm; dat is hun lot. Maar er is een verschil tussen de mensen in de Sierra Nevada en de armen in een fabriek, want degenen in de Sierra Nevada hebben hun cultuur – ze hebben hun festivals, kleding, overtuigingen, herinneringen en voorouders; maar in een grote stad hebben de armen niets, zelfs geen cultuur.

Het is altijd een vreselijk verhaal. Als een dictator, een agressieve politicus of een agressieve politieagent de vrijheid van meningsuiting aanvalt, vind ik dat absoluut ondraaglijk. Vrijheid is de enige bron, de enige natuurlijke voorwaarde voor journalisten. Ik ben tegen elke aanval of agressie op vrije journalistiek, vrije kunst.

Als hier, voor het hotel, een auto-ongeluk zou gebeuren, zou je het niet kunnen beschrijven als je zou willen. We kunnen de realiteit niet vastleggen, want alles hangt af van miljoenen dingen. Als ik kon beschrijven wat er gebeurd is, zou het slechts een mening zijn, een kort verhaal, mijn versie van wat er gebeurd zou zijn. Daarom zijn we absoluut machteloos tegenover de geschiedenis. We kunnen het verleden alleen maar navertellen, niet creëren; we kunnen alleen geschiedenis vertellen, geen geschiedenis maken. Je gelooft misschien dat dit geschiedenis is, maar het is gewoon een ongelooflijk verhaal. We kunnen de essentie niet vastleggen; we kunnen alleen een verhaal maken.

Mensen hebben het gevoel dat de catastrofe, de apocalyps, in de toekomst zal komen, maar naar mijn mening is het hedonistisch om dat te geloven, omdat we in een maatschappij leven die zich in een staat van permanente catastrofe bevindt. Mensen denken dat we het zouden moeten voelen als de apocalyps komt, maar dat is onzin, omdat we de apocalyps al meemaken; het is een permanente toestand, niet iets waar we op moeten wachten. De apocalyps is geen catastrofe; het is een oordeel, en oordeel is een proces.

Ik doe het niet voor mijn plezier, niet omdat het een geweldig land is of omdat ik er zo van hou. Het is moeilijk om iets negatiefs over mijn land te zeggen, maar laten we zeggen dat Hongarije geen land is, maar een psychiatrische kliniek. De artsen hebben deze kliniek verlaten en de psychiatrische patiënten voerden een toneelstuk op: "Op maandag, woensdag en vrijdag ben ik de dokter en jij de patiënt." Hongarije is geen land, maar een psychiatrische kliniek, en natuurlijk, wie is er gek genoeg om terug te willen naar de kliniek? Ik ben teruggekeerd omdat dit mijn thuisland is, en de Hongaarse taal is mijn thuisland; zonder Hongaars zou ik niet terugkeren. De moedertaal is niet zomaar een taal; het is een heel vreemd complex. Als ik een andere taal gebruik, is het gewoon een andere taal; maar als ik mijn moedertaal gebruik, gebruik ik ook mijn herinneringen, mijn opvoeding, mijn verleden, mijn voorouders, mijn geschiedenis. De moedertaal is belangrijker dan een land zelf.

Al mijn boeken zijn flops, omdat ik er helemaal niet tevreden over ben. Op mijn beste dagen, wanneer ik lezers vond die lezers wilden zijn, zei ik altijd: "Lees mijn boeken alsjeblieft niet." En het was niet zomaar een grapje; ik ben echt niet tevreden over mijn boeken. Ik wilde dat ze alleen Satanic Tango zouden lezen; dat zou het enige moeten zijn. Ik ben geen schrijver, ik ben een kunstenaar, een vrije geest. Ik wilde maar één boek schrijven, en helaas kwam een vriend (de filmregisseur Béla Tarr) naar me toe en zei: "Ik wil een boek maken van deze film." Ik zei meteen nee, want ik ben geen fan van filmmakers; ze luisteren alleen naar David Bowie; zij zijn erg elegant, en ik ben niet elegant, en ik hou niet echt van Bowies muziek; de nieuwere nummers wel, want die zijn complexer. Ik stemde ermee in als hij me eraan wilde laten meedoen, maar ik vroeg hem er geen verfilming van te maken.

Eén woord: perfectie.

Als ik het had geweten, had ik het al geschreven.

De Goddelijke Komedie van Dante; De Odyssee van Homerus; en die van Shakespeare.

El Universal Mexico - GDA