AI Oracles: de hausse aan boeken die een kunstmatige intelligentie ondervragen waar we misschien bang voor zijn

"De onnauwkeurigheid van literaire taal is metaforisch, en die van wiskundige taal statistisch", lezen we in Calculus of Metaphors: The Confluence of Language and Mathematics in the 21st Century (Debate/La Magrana) van Lluís Nacenta. Hij voegt eraan toe: "Niets leek verder uit elkaar te liggen dan metafoor en statistiek totdat de grote taalmodellen van kunstmatige intelligentie een verbazingwekkende overeenkomst tussen beide ontdekten." Volgens de prestigieuze curator van kunst- en wetenschapsprojecten vertegenwoordigt dit de terugkeer van de unie tussen wiskunde en literatuur, die uiteenviel met de publicatie van Isaac Newtons Mathematical Principles of Natural Philosophy in 1687.

Zo ja, als er werkelijk een nieuw tijdperk van dialoog tussen de geesteswetenschappen en de exacte wetenschappen aanbreekt, dan zou de snelle toename van boeken over kunstmatige intelligentie daarvan het bewijs zijn. Nacenta's boek valt op door de meertalige autoriteit van de auteur: hij is wiskundige, muzikant en doctor in de geesteswetenschappen. "Maar ik wilde geen boek over AI schrijven, maar eerder een blik op de hedendaagse wereld gebaseerd op taalmodellen, op wat het bestaan ervan onthult over ons collectieve verlangen", legt hij uit tijdens een bezoek aan de installatie Interfícies sensibles in het Mies van der Rohe Paviljoen, een reeks apparaten voor het ervaren van muziek op je huid, ontworpen door alumni van de master Audiovisuele Innovatie en Interactieve Omgevingen, als onderdeel van het SonarMies-programma.

“Dankzij AI stroomt informatie van de toekomst naar het heden, en niet van het verleden, zoals tot nu toe het geval was.”

Als Isaac Newton dat boek publiceerde op aanraden van zijn vriend Edmund Halley, deed Lluís Nacenta dat op aandringen van Judit Carrera, directeur van het CCCB: "Ik schrijf al mijn hele leven, maar ik had nog niet besloten een boek te schrijven, en dat was dankzij haar, na de ervaring van het cureren van de tentoonstelling AI: Kunstmatige Intelligentie met het BSC. En ik heb de kracht van publiceren gezien; het boek bevestigt voor het publiek dat je een persoon bent die discours genereert."

Paradoxaal genoeg worden er tegenwoordig elke minuut duizenden boeken gepubliceerd die door kunstmatige systemen zijn geschreven. Vorig jaar moest de multinational Amazon het aantal boeken dat een auteur per dag mag publiceren beperken tot drie: 1095 per jaar. Het nieuwe fenomeen is plagiaat van werken met dezelfde titel en naam op de cover, maar met content die is gegenereerd met ChatGPT of andere systemen, iets wat al door verschillende Canadese auteurs is gemeld. Gelukkig zijn boekwinkels vrijwel immuun voor deze plaag, en alleen Hipnocracia (Rosamerón), het resultaat van gesprekken tussen Andrea Colamedici met ChatGPT en Claude, heeft de schappen met nieuwe uitgaven in de eerste helft van het jaar bereikt.

De rest zijn uitsluitend titels die zijn geschreven door natuurlijke intelligenties, zoals De Turingappel (Kairós) van professor José Ramón Jouve Martín, een cultuurgeschiedenis met de nadruk op literaire werken die al sinds de oudheid over simulaties van het leven gaan; De kunstmatige verbeelding: Het beeld voorbij het beeld (Cátedra) van Josep M. Català en Jorge Caballero, dat vanuit een filosofisch en visueel theoretisch perspectief de uitdagingen behandelt van het interpreteren van deze nieuwe 'structurele beelden', die noch figuratief noch abstract zijn en die voortkomen uit de prompts in Midjourney of Dall-e; of Spectraal leven: Nadenken over het tijdperk van de metaverse en generatieve kunstmatige intelligenties (Caja Negra) van Éric Sadin, de Franse techno-apocalyptische figuur die dagelijks gelijk krijgt door het nieuws dat van de platforms komt.

De Baskische onderzoeker Daniel Innerarity heeft de nieuwste editie van de Eugenio Trías Essayprijs gewonnen met misschien wel het meest ambitieuze boek over dit onderwerp ooit gepubliceerd door een Spaanstalige auteur: Een kritische theorie van kunstmatige intelligentie (Galaxia Gutenberg). Het is een systematische analyse van algoritmisch redeneren, die belangrijke kwesties aanpakt zonder optimisme of pessimisme, maar met grondigheid, data, theoretische kennis en een flinke dosis gezond verstand: esthetiek, data, voorspelling, technologie, automatisering, transparantie, bestuur, rechtvaardigheid, democratie.

Het boek wemelt van de contra-intuïtieve en goed onderbouwde beweringen: "Automatisering is een van de grootste prestaties in de menselijke geschiedenis"; "democratie en digitalisering zijn twee gelijktijdige processen." Het presenteert ook uitdagende scenario's: "De nieuwe kunstmatige intelligentie bouwt een architectuur waarin informatie van de toekomst naar het heden begint te stromen, en niet van het verleden naar het heden, zoals tot nu toe het geval was." Daarom: "Hoe zal een orakelachtige, niet-archiverende samenleving eruitzien?"

Paradoxaal genoeg worden er tegenwoordig elke minuut duizenden boeken gepubliceerd die door kunstmatige systemen zijn geschreven.

Als je al deze boeken leest, krijg je het gevoel dat we in een tijd leven waarin we meer vragen dan antwoorden hebben. En dat we een ruimte zonder vooroordelen moeten creëren van waaruit we onze nieuwe vragen kunnen formuleren.

"Het ondervragen van kunstmatige intelligentie is tegenwoordig het ondervragen van de mensheid", stelt de Franse stripauteur Marc Antoine Mathieu. Hij heeft twee indrukwekkende graphic fiction-romans gepubliceerd over bewustzijn in het tijdperk van algoritmische singulariteit, Deep Me en Deep It (beide van Salamandra Graphic), omdat hij van mening is dat "AI, ons monster, een symptoom is van het feit dat we in een tijdperk van grote transformaties leven, net zo ingrijpend als die tijdens het Neolithicum, waarvan de grootste uitdaging de kunstmatige systemen zullen zijn, een spiegel die ons zal onthullen wie wij mensen werkelijk zijn."

Zijn vermogen tot berekening en analyse, zijn precisie, verzekert de kunstenaar, zal het ook veranderen in "een krachtig instrument van ergernis". Bij uitbreiding, zo stelt hij, zullen mensen "AI vrezen om dezelfde redenen waarom we ooit God vreesden."